نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 958 )                                                                            

ســوره 16 : نحـــل ( مـکّــی ـ 128 آیه دارد ـ جزء چهــاردهم ـ صفحه 267 )

  ( قسمــت ششـــــم )

تشبیـه و تقـدیس خـالـق

 ( جزء چهارد هــم صفحــه 269 آیه 17 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

أَفَمَن یَخْلُقُ کَمَن لاَّ یَخْلُقُ أَفَلا تَذَکَّرُونَ

   تفسیـــر لفظـــی :

پس آیا کسى که مى‏ آفریند چون کسى است که نمى‏ آفریند آیا پند نمى‏ گیرید

  تفسیـــر ادبی و عرفانی :

آفریــده هرگز چون آفریــدگار کَی بُـوَد ؟

مخلــــوق هرگــــــز به خالـــــــــق کَی مانَد ؟

فقط خـداست که یکتـا و یگانـه و بی ماننــد است ،

فقـــط اوست که در ذات ؛ بی شُبهــــه ، 

در قَـــــــــــدر ؛ بی نظیـــــــــــــر ، 

در صفات ؛ بی همتــا ست .

خالق را به مخلوق شبیه دانستن خطاست ،

و راه تشبیه در این مقوله کلاً جفاست ،

امّا اثبات صفات ؛ تشبیه نیست !

و تقدیس در نفیِ صفات ؛

جـــز مذهب ابلیــــــس نیست !

از هست گفتـــــــن ؛ تشبیـــــــه ناید ،

بل ؛ از ماننـد گفتن ، تشبیـــه آید ،

هرکه تشبیه کرد کافر است ،

چنان که چون نیست گفت ؛ کافـر است !

هرکــــه خــــــــدا را ماننــــــــد خـــویش گفت ؛

خــــــــدا را هـــــزار شـــریک بیش گفت !

و هرکه صفــــات او را تعطیـــل کرد ؛

خود را در دو گیتی ذلیل کرد !

کعبــه مقصــود  

هـــر جـا که شدم ، از تـــو ندایى نشنیــدم

جـــز از بت و بتخــــانه ، اثـــر هیــچ ندیــدم

آفـــــاق پر از غلغلــه است از تـــــو و هرگز

بــــا  گــــوش کَرِ خود به صــدایى نرسیــدم

دنیـــا همه دریـــاى حیـــات و من مسکیــن

یـک قطره از این موج خروشــان ، نچشیدم

رفتند حــــریفــان به سوى کعبـــه مقصـود

بــا محملــــى از نور و به گردَش نرسیــدم

این خــــرقه پوسیده ، رها کرده و رفتنــــد

 مـن شـاد به این پوستـه در خرقـه خزیدم

صاحبـدل آشفتــه گذشت از پــل و من بـاز

دنبـــال خســــان پشت به پل کرده دویدم

مرغان همه بشکستــــه قفس را و پریدند

مــن در قفس افتـــاده ، به خــود تار تنیدم

یــا رب ؛ شود آن روز که در جمـع حریفـان

بینم کـــه از این لانــــه گندیــــــده پریـدم ؟

( دیوان امام خمینی [ره] ص 147 )

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 957 )                                                                                       

ســوره 16 : نحـــل ( مـکّــی ـ 128 آیه دارد ـ جزء چهــاردهم ـ صفحه 267 )

  ( قسمــت پنجــــــم )

دریـاهــای نفـس

 ( جزء چهارد هــم صفحــه 268 آیه 14 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُواْ مِنْهُ لَحْمًا طَرِیًّاوَ تَسْتَخْرِجُواْ مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَهَا

وَ تَرَى الْفُلْکَمَوَاخِرَ فِیهِ وَ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ

   تفسیـــر لفظـــی :

و اوست کسى که دریا را مسخر گردانید تا از آن گوشت تازه بخورید

و پیرایه ‏اى که آن را مى‏ پوشید از آن بیرون آورید و کشتی ها را در آن شکافنده [آب]مى‏ بینى

و تا از فضل او بجویید و باشد که شما شکر گزارید

تفسیـــر ادبی و عرفانی :

از روی ظاهر آیت ؛ خــداونـــــــد ،

دریاهای زمین را مسخّر خلق گردانید ،

تا کشتی ها در آن روان سازند ،

و ســــــــــود هـــــا برند !

امّا از روی باطن ؛ خداوند ،

در نفس آدمی دریاهائی آفریده ،

که انسان در آن ها غـــــــرق گردیده !

دریـــــــــــایِ شغــــــــــل !

دریـــــــــــایِ غــــــــــــــم !

دریـــــــــــایِ حــــــــــرص !

دریـــــــــــایِ طمـــــــــــع !

دریـــــــــــایِ غفلـــــــــت !

دریـــــــــــایِ تفرقت و جدائی !

و این دریا ها را کشتی هائی است ؛

که برای ایمنی از غرق شدن ،

باید بر آن هــــــا نشست !

هرکس در کشتیِ توکّـــــل نشیند ؛

از دریــــــای شغـــــــــل ،

به ساحــــــــل فـراغــت رسد !

هرکس در کشتی رضــــــا نشیند ؛

از دریــــــــای غـــــــــم ؛

به ســـــاحـل امـــــــــن رسد !

هرکه در کشتی قنـــاعت نشیند ؛

از دریــــــای حــرص و طمــــــع ،

به ســـــاحـــل زهـــــــد رسد !

هرکس در کشتی ذکــــر نشیند ؛

از دریـــــــــــای غفلـــــــــت ؛

به ساحل بیـــداری و آگاهی رسد !

و هرکه در کشتی توحیـد نشیند ؛

از دریـــــای تفــرقـــت و جــدائـــی ؛

به ساحــــل جمــــع و اتحـــاد رسد !

[ باید دانست که در دریاهای نفس نیز همانند دریاهای زمین صدف ها و دُرّ هائی گران قیمت

وجود دارد که باید غواصی (دل) دانست تا بتوان صدف ها و دُرّهای آن را به دست آورد ! ]

[ و البته نهنگ هایی که به یک چشم به هم زدن انسان را به کام نیستی و هلاکت می کشاند ! ]

دریـای جمــال

ســـــــر زلفت به کنـارى زن  و رخســار گشا

تا جهــان محو شود ، خرقه کشد سوى فنــا

به سر کوى تـو اى قبلــه دل ، راهى نیست

ورنه هــــرگز نشـــــوم راهــى وادىّ "مِنـا"

از صفـــاى گل روى تـــو هر آن کس برخورد

بَـــــــر کَند دل  ز حریم و نکُند رو به "صفــا"

طاق ابروى تــو محراب دل و جان من است

مــــــن کجا و تو کجا ؟ زاهد و محراب کجا ؟

ملحد و عارف و درویش و خراباتى و مست

همـــه در امــــرِ تو هستند و تو فرمانفرمـا

خرقــه صوفى و جام مى و شمشیر جهاد

قبله‏ گاهى تو و این جمله ، همه قبله نمــا

رَسَـــم آیا به وصـــال تو که در جان منى ؟

هجر روى تو که در جــان منى ، نیست روا

ما همه موج وتو دریاى جمالى اى دوست

مــــــوج دریاست ، عجب آنکه نباشد دریــا

( دیوان امام خمینی [ره] ص 43 )

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 956 )                                                                                       

ســوره 16 : نحـــل ( مـکّــی ـ 128 آیه دارد ـ جزء چهــاردهم ـ صفحه 267 )

  ( قسمــت چهــارم )

 روش سالکان

[ اگر آب نبود این درختان بودند ؟ ]

 ( جزء چهارد هــم صفحــه 268 آیه 10 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

هُوَ الَّذِی أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لَّکُم مِّنْهُ شَرَابٌ وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیهِ تُسِیمُونَ  

   تفسیـــر لفظـــی :

اوست کسى که از آسمان آبى فرود آورد که [آب] آشامیدنى شما از آن است

وروییدنى[هایى] که [رمه‏ هاى خود را] در آن مى‏ چرانید [نیز] از آن است

تفسیـــر ادبی و عرفانی :

( هُو َ) اشاره به ذات خــداونــــــد ،

( الَّذِی ) اشاره به صفــــات خــداونــــــد ،

( اَنزَلَ ) اشـــاره به افعــال خــداونــــــد است .

[ اگر آب نبود این میـــــوه ها بودند ؟ ]

تا بدانیم که خــداونــــــد ،

هم ذات است ، هم صفـــات و هم افعـــــال .

او در ذات ؛ قــــدیـــــــــــــــــــم ،

در صفـــــــات ؛ کــــــــریـــــــــم ،

و در افعــــال ؛ حکیـــــــــــــم است .

در ذات ؛ بی شــــــــــــــــرکــت ،

در صفــــــــــــــت ؛ بی شُبهــــت ،

و در افعـــــــــــــال ؛ بی علت است .

بنده نظاره ی صنــــــــــع وی کند ،

پس از صنع ؛ نظاره ی صفـــــــــات وی ،

و پس از آن نظـاره ی ذات او کند .

این است مقـــــــــــــام و روش ســـــــالکان ،

و درجــــــــــات معـــــروف عارفـــــــان .

[ اگر آب نبود این میـــــوه ها بودند ؟ ]

[ اگر آب نبــــــــــود حیـــــــــــــــــــات هم نبـــــــــــــود ! ]

پس در نظاره ی صنـــــع ؛ تفکّــــر بایــــــد ،

در نظاره ی صفات ؛ علــــــــــم باید ،

و در نظاره ی ذات ؛ تذکّــــــــــر باید .

که ؛ خداوند در ابتدا فرمود : لِقَومٍ یَتَفَکَّرُونَ

بعد از آن فرمــــــــود : لِقَومٍ یَعقِلُونَ

سپس فرمود : لِقَومٍ یَذَّکَّرُونَ

که با این ترتیب معرفت حاصل می شود :

اول ؛ تفکّــــــــــر ،

بعد ؛ تعلّـــــــــــــم ،

سپس تذکّــــــــــــــر ،

درسایه ی دوام علــــم .

[ آیا این پیام ، تلنگری نیست به افکاری که در خواب غفلت مانده اند و منتظر دستور صریح رهبـــــری می مانند ؟ با این که موضع رهبری معظم انقلاب در موضوع هسته ای کاملاً عیان است آیا باز هم لازم به بیان و تکرار بیان است ؟ مگر خط قرمز ها را کاملاً شفاف ترسیم نکرده اند ؟ آیا عبور از خط قرمزها نیز کاملاً مشخص نیست ؟ آیا وظیفه ملت و نخبگان ملت در این قضیه چیست ؟ شعـــار هیهات منّاالذلة می دهیم در حالی که ذلّــــــت در چند قدمی مــــا است ! چه خوب فرموده اند : رهبری وظایفی دارد شما هم وظایفی دارید ... ] 

پس نخست آدمی فکر می کند ،

و نظری از روی فکر اتخــــاذ می کند ،

(به شرطی که در نظرش خللی نباشد )

در صورت درستیِ نظر ؛

تحصیل علـــــم بر او واجب می شود ،

( در اینجا فرقی میان علم و عقل نیست )

پس از آن نظر را ادامه می دهد ،

و آن تذکّـــــــــــر است ،

و یادآوریِ آن چه که گفتــه است .

... وَ إِنَّمَا عَرَفَ اللَّهَ مَنْ عَرَفَهُ بِاللَّهِ فَمَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ بِهِ فَلَیْسَ یَعْرِفُهُ ؛ [بحارالأنوار، ج4 ص160]

فــراق یـــار

از تـــو اى مى ‏زده ، در میکده نامـــى نشنیدم

نــزد عشّـــاق شدم ، قـــــامت سرو تــــــو ندیدم

از وطـن رخت ببستـــــم کــــه تو را بــاز بیابم

 هـر چـه حیرت‏ زده گشتم ، به نوایى نرسیدم

گفتــــم از خــــــود بــــرهم تا رخ ماه تو ببینم

چـکنـــم مـــن کـه از این قیــد منیّت نرهیدم ؟

کــــوچ کـــردند حـــریفان و رسیدند به مقصد

بى نصیبم مــــن بیچـــاره که در خانه خزیـدم

لطفى اى دوست که پروانه شوم در بر رویت

رحمى اى یـــــار کـــــه از دور رســانند نویدم

اى کــه روح منـى ، از رنــج فــراقت چه نبردم ؟

اى که در جان منى از غم هجرت چه کشیدم ؟

( دیوان امام خمینی [ره] ص 146 )

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 955 )                                                                                       

ســوره 16 : نحـــل ( مـکّــی ـ 128 آیه دارد ـ جزء چهــاردهم ـ صفحه 267 )

  ( قسمــت سوّم )

وصــال مولـی

 ( جزء چهارد هــم صفحــه 267 آیه 6 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

وَ لَکُمْ فِیهَا جَمَالٌ حِینَ تُرِیحُونَ وَ حِینَ تَسْرَحُونَ

  تفسیـــر لفظـــی :

و در آنها براى شما زیبایى است آنگاه که [آنها را] از چراگاه برمى ‏گردانید

و هنگامى که [آنها را] به چراگاه مى‏ برید

تفسیـــر ادبی و عرفانی :

قومی را جمــال در مــــــــال است ،

و قومـــی را جمـــــــال در احــــــــــوال ،

توانگران از تماشای اغنام و احشام ،

و دارائیِ خویش ، صبـــح و شــــام ،

جمــــال آرائـــــــی می کنند !

و درویشان ، جـاه و جـلال خود را ؛

در وصــال مــولــــی می دانند .

توانگران که جمـال خود را در مــال دانند ،

از دو حــــال بیرون نیست :

یا مالِ حـــلال است ، یا مالِ حـــــرام !

اگر حـــــــــلال است ؛ محنـــت ،

و اگر حــــرام است ؛ لعنت و عقوبت !

نوشتــــه انـــــد :

در شب معـــــراج ؛ آن چه مال و منال بود ؛

فدای قدم رسول الله (ص) کردند ،

او بدانهــــــــا ننگریست ،

و افتخـــــارش این بود که بگوید ؛

روزی که سیـــرم تو را حمـــد می کنم ؛

و روزی که گرسنه ام تو را شکر می کنم !

 و این است راه راست ، که فرمود :

وَ عَلَى اللّهِ قَصْدُ السَّبِیلِ وَ مِنْهَا جَآئِرٌ وَ لَوْ شَاء لَهَدَاکُمْ أَجْمَعِینَ

راه راست و پسندیده آن است که :

به سوی حــــقّ می شود ، و بر حــــقّ گذر دارد ،

و آن راه را به ســه چیـــــز می توان بریــــد و پیمــــود :

نخست ؛ علــــم

دوم ؛ حــــــــــال

سوم ؛ عیـــــــن

علـــــــم ؛ بی استـــاد ، درست نیــــایـــــد ،

حـــــــال ؛ بی موافقــــت ، راست نیــایــــد ،

عیـــن ؛ تنهائی است ، که با علاقه نسازد !

پس در علـــم ؛ تـرس باید !

در حـــــــال ؛ امیـــــد باید !

و در عین ؛ استقامت باید !

و گفتــــــه انـــــــــد :

هیچ کس این راه را نبرید تا سه چیـــز به هم ندید :

از سلطه ی نفس رستـــــــه ،

دل با مــولــــی بستـــــــــــه ،

و سِـرّ به اطلاع حق آراستـه !

آرزوهـــا 

در دلـــــــم بــــــــود که آدم شوم ؛ امّا نشدم

بــــى‏ خبــــراز همه عالَــــم شوم ؛ امّا نشدم

بـــــــر درِ پیــــــرِ خــــــرابــــات نهـم روى نیـاز

تا بــه این طایفــه محــــرم شـوم ؛ امّـا نشدم

هجـرت از خویش کنم ، خانه به محبـوب دهم

تا بـــه اسمـــــاء معلّـــم شوم ؛ امّـــــا نشدم

از کف دوست بنوشم همه شب بــاده عشق

رستــــه از کوثــــر و زمــزم شوم ؛ امّا نشدم

فــــــــــارغ از خـویشتن و والـه رخسار حبیب

 همچنــــان روح مجسم شـوم ؛ امّــــا نشدم

سر و پا گوش شوم ، پاى به سر هوش شوم

کـــــز دَم گرم تـــــو مُلهَــــم شوم ؛ امّا نشدم

از صفــــــا راه بیابــــــم به ســوى دار فنــــــا

در وفــــا یــــــار مسلّــــــــم شوم ؛ امّا نشدم

خواستم بر کنم از کعبه دل ، هر چه بت است       

تــــا بــــرِ دوست مکــــرّم شوم ؛ امّـــا نشدم

آرزوهــــا همـــــه در گور شد اى نفس خبیث

در دلــــم بــــود کـه آدم شوم ؛ امّــــــا نشدم

( دیوان امام خمینی [ره] ص 145 )

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 954 )                                                                                       

ســوره 16 : نحـــل ( مـکّــی ـ 128 آیه دارد ـ جزء چهــاردهم ـ صفحه 267 )

    ( قسمــت دوّم )

بوستـان تقـوی

 ( جزء چهارد هــم صفحــه 267 آیه 2 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

یُنَزِّلُ الْمَلآئِکَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ

أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ

   تفسیـــر لفظـــی :

فرشتگان را با روح به فرمان خود بر هر کس از بندگانش که بخواهد نازل مى‏ کند

که بیم دهید که معبودى جز من نیست پس از من پروا کنید

تفسیـــر ادبی و عرفانی :

حقیقتِ روح آن است که ؛

حیاتِ دل و حیاتِ دین در آن است ،

و آن جمالِ عزّتِ قرآن است ،

که از حضرت جلال به صفت رسالت ،

و به سفارت جبرئیل ؛

به محمد مصطفی (ص) می رسد ، که ؛

... أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ

به بندگانم خبر دهید که منم خــــدای یکتــــا ،

و در صفــــــــــــــات بی همتــــــــــــــا ،

و از هــم ماننـــــــــدی جـــــدا ،

و در ضمانها با وفـــــــــا ،

هرکس این کلمه ی شهادت بگفت ؛

و مُهــــــر تــوحیــــــــد بر دل نهــــــــاد ؛

در ســرا پـــــــــرده ی عـــزّت اســلام آمد ،

و همی بدان که ســـرا پـــرده ی اســـــلام را ؛

جز در بوستـــان تقـــــوی نزنند ،

که فرمود : مرا بپرهیزید « اِتَّقُوا الله »

و بدان که حقیقت تقوی پاکیِ دل است ،

از هرچه ســـــــــوای حــــقّ باشد ،

و همانگونه که بر مردم ،

مسلمـــــــــان شدن واجب است ؛

تقــــــــــــوی نیـــــــــــز واجب است ،

زیرا دیـــــن را که بنـــــا نهادند ؛

بر تقـــــــــــوی نهـــادند ،

و هرکس صاحب ولایت شد ؛ به تقوی شد ،

که فرمود : اولیــــــــاء خـــــــــدا همان متقیــــــانند .

و این تقوی را شرایط و مراتبی است ؛

و شرط اول آن ، این است که ؛

پاسبان دل خود باشی ،

و سه چیــــــــز را به جــــای آوری :

اول این که خویشتن را با دست امان ندهی ،

دوم ؛ از هرچیـــــز ناپسنـــــد بپـــرهیــــــــــزی ،

و سوم ؛ یک لحظــــــه از حـــقّ غافـــــــل نباشی !

رحمت خــــــدای بر آنان که ؛

از خدمت حقّ ، به شغل خلق نپردازند ،

و هر جزئی از اجزاء بدنشان ،

به نوعی به خدمت حق مشغول ،

و همه ی اوقاتشان ،

اندر مراعات حقوق حقّ مصروف ،

نه از ایشان عضوی برای خدمت خلق فارغ ،

و نه وقتی از ایشان برای دشمنی با خلق ضایع !

همان گونه که آن بزرگ گفت ؛

مارا از محبت حق چندان شغـل افتــــاده ؛

که با دشمنیِ دیگـری مجـال فراغت و پرداخت نیست !

غدیــــــــــر از اساسی‌ترین برنامه ‏هاى پیامبــــــــر خــــــدا (ص)

براى دوام و عزت و شکوه اسلام و قرآن بود،

و هرکس صاحب ولایت شد ؛ به تقوی شد ،

که فرمود : اولیــــــــاء خـــــــــدا همان متقیــــــانند .