نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 772 )                                               

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم ـ صفحه 177 )

    ( قسمــت نـــوزدهـــم )

نشـاطِ طـاعــت

بارگاه امام علی علیه السلام در مــــزار شریف افغانستان

 ( جزء د هــم صفحه 182 آیه   41 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى

وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِن کُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا

یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ

  تفسیـــر لفظـــی :

و بدانید که هر چیزى را به غنیمت گرفتید یک پنجم آن براى خدا و پیامبر

و براى خویشاوندان [او] و یتیمــــــان و بینــوایــــان و در راه‏ ماندگان است

اگر به خــــــدا و آن چه بر بنــــده خــود در روز جدایى [حق از باطل] روزى که

آن دو گروه با هم روبرو شدند نازل کردیم ایمان آورده ‏اید و خدا بر هر چیزى تواناست

 تفسیر ادبی و عرفانی : [ بخش دوم ]

یکی از عرفای بزرگ گوید :

روزگاری در قهــــــــر نفس خویش به سر آوردم ،

تا او را از مراد و کام خویش باز داشتم ،

روزی با من در آویخت و گفت :

«جنگ کردن ، شرط دین است و عماد مسلمانی و نشان طاعت داری !»

و من از نشاطِ نفس در جنگ عجب داشتم ،

که از نفس ، نشاطِ طاعت نیاید !

و به خیـــر و صــــلاح ، کمتــــر گــــــراید !

گفتم : ناچار در زیر این نشاط ِجنگ ، مَـــکــــری است !

پیوسته او را فرمان روزه می دهم ،

چون طاقت گرسنگی ندارد ؛

خواهد که آغاز سفر کند ، و در سفر ، روزه را گشاید !

پس ؛ رخصتِ سفـــــر کند !

پیش خود گفتــــــــم :

برای جلوگیری از این حیله ، نـــــذر کردم که ؛

تا در سفر باشم ، روزه نگشایم ! بلکه بیفزایم ،

نفس پذیرفت و گفت : روزه نگشایــــــــم ! 

گفتم : طاقت شب به عبادت گذراندن ندارد ،

از این رو به سفـــر و روزه تن داد !

گفتم : در سفر هم از شـام تا بـــام نفس را بر پــــا دارم ،

گفت : روا دارم و از آن ننـــــالم !

اندیشه کردم که شاید با مردمی نیامیزد ،

و وحشت خلوت او را بر این داشته !

و می خواهد در مسافرت ، با مردم صحبت و معاشرت کند !

همت کردم که در سفـــــــر ؛

جز در جاهای خراب و ویرانه فرو نیایم و از خلــق گوشه گیرم ، 

آن نیـــــــــــز پذیــــــــرفت !

پس از آن از روی عجز به درگاه باری تعالی زاریـــــــــدم ،

مگر به فضــــــــــل خود مرا مدد دهد ،

و به لطف خود مرا از چنگ حیله ی نفس رهائی بخشد و شاد گرداند ،

آخــــــر امــــــــــر دریافتم که نفس می گوید :

هر روز هزاران بار مرا با شمشیر مجاهدت ضربت زنی ،

و هـــــزار بـــــار بکُشی ! و خلــــــــق را از آن آگاهی نــه ! 

باری به جنگ با کفّـــــــار روم تا کشتـــــه شوم !

و همـــه ی جهــــانیــــان گوینـــــــــد :

فلانی در جنــگ شهیـــــد شد !

پیش خـــود گفتــــــم :

نفس ، شگفت دشمنی ســـرسخت است ؛

که نــــه در دنیــــا مــــوافقــــت کنـــد !

و نه در عقبــی سعــادت خواهد !

خواست کمنــــــــد ریــــــــا را بر من گشاید ،

و در زمــــــــره ی هـــــالکانــــــم آرد !

لیکن خداوند مرا از مکــــــر وی آگاه کرد ،

و در کــــرم لطــــــف خـــود مـــــــــرا جای داد ،

من هم بر اوراد و اذکار بیفـــــــــزودم ،

و از مکــــر او در سایه ی لطف خــــدای ، ایمـــن شــــدم .

سِــــــرّ ِ جــــــــــــان

با کـــه گویم راز دل را ، کس مــرا همـــــراز نیست

از چه     جویــــم سِرّ جـــان را ، در به رویم باز نیست 

نـــاز کن تا مى‏توانى ، غمــــــــزه کن تــا مى‏شود

  دردمنـــــــــدى را ندیدم ، عــاشق ایـن ناز نیست

حلقـــــه صــــوفى و دیـــــر راهبــــم هرگز مجوى

مــــــــــــرغبــال و پر زده ، با زاغ هم‏پـرواز نیست

اهل دل ، عـــــــاجز ز گفتار است با اهـــل خــــرد

 بــــــى‏زبانبـا بى‏دلان هرگز سخن پـرداز نیست

ســـــر بده در راه جانان ، جان به کف سرباز باش

  آنکـهسر در کــــــــوى دلبر نفکند، سرباز نیست

عشق جــانـــان ریشــه دارد در دل ، از روز اَلَست

 عشــــقرا انجـــــام نبــود ، چون ورا آغاز نیست

این پریشـــان حالــى از جــــام "بلى" نوشیده ام

ایـــن "بلــى" تا وصل دلبر ، بى بلا دمساز نیست

[ دیوان امام خمینی (ره) ص 65 ]

اگر ساقی از آن جامی که بر عشاق افشانَد

بیفشانـــد ، به مستی از رخ او پرده برگیر م !

برای سلامتی و خشنودی امـــام و مقتــــدا و مولایمان

 قائـم آل محمّـــــد (ص)

و برای تعجیل در فـــرج مبــــارکشان

دو رکعت نماز مخصوص و یکصد صلوات

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 771 )                                               

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم ـ صفحه 177 )  

  ( قسمــت هیجدهـــم ) 

دلســوختــگان

سالروز شهادت نهمین پیشوا ، حضرت امام محمدابن علی التقی الجواد علیه السلام

را به مولایمان محبوب دلها صاحب الزمان حضرت مهدی (عج) علیه آلاف التحیة والثناء

 و شما دوستان و محبان آن حضرت تسلیت عرض می نمائیم

 ( جزء د هــم صفحه 182 آیه   41 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى

وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِن کُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا

یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ

 تفسیـــر لفظـــی :

و بدانید که هر چیزى را به غنیمت گرفتید یک پنجم آن براى خدا و پیامبر

و براى خویشاوندان [او] و یتیمــــــان و بینــوایــــان و در راه‏ ماندگان است

اگر به خــــــدا و آن چه بر بنــــده خــود در روز جدایى [حق از باطل] روزى که

آن دو گروه با هم روبرو شدند نازل کردیم ایمان آورده ‏اید و خدا بر هر چیزى تواناست

 تفسیر ادبی و عرفانی :

غنیمت مالی است از کافران که ؛

 در جهــــاد و جنـــــگ نصیب مسلمانان شود ،

و جهـــــــاد دو قســـم است :

یکی جهاد ظاهر با کافــــــــر به تیــغ و شمشیر ،

دیگری جهاد باطن با نفس ، به قهــــر و کوشش ،

مجاهدان به شمشیر نیز ســــه قســـم ند :

کوشنده ی مأجور ،

خستــه ی مغفور ،

کُشتـــه ی شهید ،

همچنین مجاهدان با نفس نیز ســــه گروهند :

یکی می کوشد، او از ابــرار است ،

یکی می تازد ، او از اوتــــاد است ،

یکی باز رسته ، او از ابــدال است !

کسی که در جهاد با کفر است ، به مـــــال ، توانگـــــر شود ،

کسی که در جهاد با نفس است ، به دل توانگـــــر شود !

توانگر به مال ؛ یا از مال حلال است و محنت ،

یا از مــــــــال حـــــــرام است و لعنـــت !

توانگر به دل همتی دارد بالاتر از دنیا ،

و مـــــرادی دارد بالاتر از عقبی !

مصطفی (ص)جهاد با نفس را بزرگتر از جهاد با کفر گفت ،

و بعد از جنگ بـــــــــدر فرمود :

از جنگ کوچکتر فارغ و به جنگ بزرگتر برویم !

و آن جنــــــگ با نفس (اماره) است ،

زیرا در جنگ با دشمن ظاهـــری می توان از او حــــذر کرد و دور شد ،

ولی در جنگ با نفس ، که دشمن باطن است ، حذر کردن نتوان !

با هر دشمنی اگر بســــازی از شر او ایمن خواهی شد !

ولکن اگر با نفس بسازی هـــــــلاک خواهی شد !

مصطفی (ص) فرمود :

خداونــــد به دل شما بنگرد نه به نفس شما !

که نگریستن نشانه ی دوست داشتن است ،

و نانگریستن علامت دشمن داشتن !

پس نفس که دشمن توست نباید به وی نظرکردن !

بلکه باید در معرکه ی مجاهدت با شمشیر ریاضت ،

او را مغلوب کرد ، و چشم او را به ناوک تفرید و تجرید(*) بر دوخت !

--------------------------------------------------------------------

(*) تفرید : یگانه کردن ، کنــــاره گیـــــری و دوری از مــــــردم

(*) تجرید : برهنه کردن ، تنها ساختن ، تنهایی ، کناره گیری

محفل دل سوختگان

عاشقم ، عاشق و جز وصل تو درمانش نیست
 

کیست کاین آتش افروختـــــه در جانش نیست 

جز تو در محفل دل سوختگان ذکــــــری نیست

این حدیثی است که آغــازش و پایانش نیست

راز دل را نتـــــــوان پیش کسی بـــــــــاز نمود

جز بر دوست که خود حاضـر و پنهانش نیست

با کـــه گویم که به جــــز دوست نبیند هــرگز

آن که اندیشه و دیـــــــدار به فرمانش نیست

گوشه ی چشم گشـــا بر من مسکیـــن بنگر

نــــاز کن ، نـاز که این بادیه سلطانش نیست

سرِ خُــــم بــــاز کن و ســـاغر لبـــریـــــزم ده

که به جز تو ، سرِ پیمانــــه و پیمـانش نیست

نتــــوان بست زبانش ز پریشــــان گـــــــویی

آن که در سینه به جز قلب پریشانش نیست

پـــاره کن دفتــــر و بشکن قلـــــم و دم بربنـــــــد
 

که کسی نیست که سرگشته و حیرانش نیست

[ دیوان امام خمینی (ره) ص 66 ]

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 770 )                                               

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم ـ صفحه 177 )

  ( قسمــت هفدهـــم )

قبلــه ی محـــراب

کعبه معظمه بعد از بازسازی های اخیر حرم

 ( جزء نهــم صفحه 181آیه 38 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

قُل لِلَّذِینَ کَفَرُواْ إِن یَنتَهُواْ یُغَفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ یَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِینِ  

 تفسیـــر لفظـــی :

به کسانى که کفر ورزیده‏ اند بگو اگر از کفر باز ایستند ، از آن چه گذشته   است ، آمرزیده مى‏ شوند ،

و اگر به کفر باز گردند به یقین سنت [خدا در مورد آنان] همان است که با پیشینیان گذشت و معلوم است

 تفسیر ادبی و عرفانی :

در این آیت ؛ پروردگار اظهار کرم خویش می کند ،

و مهربانی خود را به بندگان می نمایاند ،

بنده را بر ناسزای بیند و به کیفر نشتابد ،

از بنده کفر می شنود ، نعمت از او باز نگیرد ،

و توبه و عفو بر او عرضه کند !

و اگر باز آید آمرزش وعده دهد !

در خبر است که مردی کافر که از زیادی طغیان و تمرّد و کفر ،

تیغ انکار حق برکشیده ، از در مسجد مصطفی (ص) در آمد و گفت :

 در روی زمین نزد من از محمد بدتر و مبغوض تر کسی نیست !

و در زمین هیچ کس را دشمن تر از او که دعوی پیغمبری می کند ندارم !

چون حضرت چهره ی او را بدید ،

دریـــــای رحمت او به موج آمد ،

و کمنــــد دعــــــوت درانداخت ،

مرد گفت : به لات و عزی (نام دو بت از خدایان جاهلیت) سوگند ؛

که ایمان نیارم تا این تیـــــــــغ به تو ایمـــــــان آرد !

و آن را پیش پیغمبـــــــــر (ص) نهــــــاد ،

و نگاه کرد و دید تیـــغ می جنبد !

و به زبانی فصیح شهادت را ادا می کند !

همان دم ، حال بر وی بگشت ،

و ایمـــان آورد و اسیــــــــر کمنــــد توفیـــــق گشت ،

و کلمــــــــــــه ی شهـــــــــــادت بگفت !

آن گاه به مصطفی (ص) گفت :

چون از در به داخل آمدم ، بر روی زمین از تـــــو دشمن تـر نداشتم ،

اکنون که می روم ، بر روی زمین کسی را از تــــو دوست تـــــر ندارم !

قبله ی محـــراب

خَـــم اَبــــــروی کجت قبله محراب من است

تاب گیسوی تو خود، راز تب و تاب من است

   
اهــــل دل را به نیــــایش ، اگر آدابی هست

یــاد دیــــدار رُخ و مـــوی تــو ، آداب من است   

آن چه دیــدم ز حریفــان همــه هشیــاری بود

در صف می زده بیــداری مـن خواب من است   

در یَــم علـــم و عمـــل مدعیــــان غوطـه ورند

مستی و بیهشی می زده  گـــرداب من است

هر کسی از گنهــش پــوزش و بخشش طلبد

دوست در طاعت من، غافــر و توّاب من است

حــــاش للّه که جـــز این ره، ره دیگــر پــویــم

عشق روی تو سرشته  به گل و آب من است

 
هر کسی از غم و شادی است نصیبی ، او را

مایـه ی عشرت من ، جــامِ میِ ناب من است

[ دیوان امام خمینی (ره) ص 57 ]

در ِمیخانه به روی همـه بـــــاز است هنــــوز

سینه سوختـــه در ســوز و گـداز است هنوز

دست بــــردار ز ســوداگــــری و بوالهـوسی

دست عشاق سوی دوست دراز است هنوز

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 769 )                                             

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد  ـ جزء نهم ـ صفحه 177 )

  ( قسمــت شانــزدهـــم )

مـذهـب رنــدان

 ( جزء نهــم صفحه 181آیه 37 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

لِیَمِیزَ اللّهُ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَیَجْعَلَ الْخَبِیثَ  بَعْضَهُ عَلَىَ بَعْضٍ

فَیَرْکُمَهُ جَمِیعًا فَیَجْعَلَهُ فِی جَهَنَّمَ  أُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

تا خدا ناپاک را از پاک جدا کند و ناپاک ها را روى یکدیگر نهد و همه را متراکم کند

 آنگاه در جهنم قرار دهد اینان همان زیان کارانند   

 تفسیر ادبی و عرفانی :

آن چه در حکم شرع زشت و ناپسند است خبیث باشد ،

و آن چه نیکو و پسندیده باشد ، طیّـــــب است .

بعضی گوینـــــد :

خبیث ، عمــــل کافــــــر است ،

که روز حساب در نظر او مصوّر می شود ،

و عـــــــــذاب می کشد ،

و طیّـــــب ، عمــــل مؤمــــــن است ،

که برای او مصــــــــوّر شده ،

و پـــــاداش خواهد گرفت .

برخی دیگر گفتــــه اند :

خبیث ، مالی است که حقوق خداوند از آن داده نشده ،

و طیّـــــب ، مالی است که حق خداوند از او داده شده ،

و یا خبیث آن است که برای حَـــــظِّ  نفس به کار رفته ،

و طیّـــــب ، آن است که به فرمان پروردگار به مصرف رسیده است .

مذهــب رنـــدان

آن که دل بگسلــد از هر دو جهــــان درویش است

آنکـــــه بگــــذشت ز پیـــدا و نهــان  درویش است

خـــــــــرقــه و خانقــه از مذهب رنـــدان دور است 

آنکــــه دورى کند از ایــــــن و از آن، درویش است 

نیست درویش کــــــــــــه دارد کُلــه درویشــــــى

آنکـــــه نادیـــده کلاه و سـر و جـان  درویش است 

حلقــــــه ذکـــــــــر میــاراى کــه ذاکر یــــار است

آنکــــــه ذاکـــــر بشناسد به عیان، درویش است

هـــــر کــه در جمــــع کسان دعوى درویشى کرد

 بـــــه حقیقت نــــه که با ورد زبان، درویش است

صوفى‏ اى کو(که او)به هواى دل خود شد درویش

بنـــده همت خویش است،چسان درویش است؟

[ دیوان امام خمینی (ره) ص54 ]

ار دستت از آتـــش بُــــوَد

مــا را ز گُل مفــرش بُــوَد

هرچه از تو آید خوش بُوَد

خواهی شفا خواهی اَلَم

یکی درد و یکی درمـــان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

میان هجر و وصل و درد و درمان

پسندم آن چه را جانـــان پسندد