نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 833 )

ســوره 10 : یونُس ( مـکّــی ـ 109 آیه دارد ـ جزء یازدهم ـ صفحه 208 )

  ( قسمــت  شانــزدهـــم )

خِطـابِ جـامــع قــرآن

جزء یازد هــم صفحــه 215 آیه 57 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْکُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَ شِفَاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ

وَ هُدًى وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ

 تفسیـــر لفظـــی :

اى مردم ؛ به یقین براى شما از جانب پروردگارتان اندرزى و درمانى براى آنچه در سینه‏ هاست

و رهنمود و رحمتى براى گروندگان [به خدا] آمده است

 تفسیر ادبی و عرفانی :

خداونـــد جَلَّ وَ عَلا در باره ی مشرکان قریش فرمود :

قـــرآن که به شما آمده است ؛ موعظه است ،

چون در آن هم وعــــظ است هم زجــر ،

مطیــــــع ؛ به آن پنـــــــد پذیرد ،

و عاصــــی پنــــد گیرد ، و از معصیت باز ایستــد ،

شفـــــا است ؛ که درد جهــل را داروست ؛

و بیمـــــــاریِ شکّ را درمــــــــــــان !

هُــــدی و رحمت است که ؛

بیگانــــــــه را به راه می خوانَــــد ،

و آشنــــــــا را بر صــــــواب می رانَد ،

هـــــــــــدایـت را سبـــب است ،

و نجــــــــــات را وسیـلـــت ،

رحمت مؤمنـــان است ،

و تذکره ی خائفان ،

و تبصــره ی دوستـــــان ،

خِطــــاب در این آیت ؛ عــــــامّ است ،

و با همگان می گوید ، تا خــــود ، که نیوشـــد ؟

خِطابِ جامــــــــــع است ؛ تا کـــه پذیــــرد ؟

همه را می خوانَد ؛ تا که را خواهـــد ؟

ندای عامّ است ، و بار دادنِ خاصّ ،

دعوت عــــامّ است و هدایت خـــــاصّ ،

فــــرمـــــان عـــــــامّ است و توفیــــق خـــــاصّ ،

اِعـــلامِ عـــــامّ است و قبـــــــــول خــاصّ ،

نه هر که را خوانَد ؛ او را خواهـــد !

ناخواستـه را ؛ برای حجّت خوانَد ،

و خواستـه را ؛ برای قربـــت ،

ظاهــــرِ نـــدا ؛ یکی است ، و باطن ؛ مختلف .

وَ شِفَـــاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ

شفــــا در قــرآن بر ســـه وجــه است :

شفـــای عـــامّ ،

شفـــــای خـــــــاصّ ،

شفــــای خــاصِّ خـــــاصّ ،

شفای عامّ ؛ شفای مردم است ،

شفای خاصّ ؛ شفای مؤمنــــان است ،

و شفای خاصّ خاصّ ؛ شفای خاصّان است .

شفای عــامّ ؛ نعمت اوست ،

شفـــای خـــاصّ ؛ سخـــن اوست ،

و شفـــای خـاصّ خـاصّ ؛ خــود اوست .

چهـــار صفـت قــــــرآن :

موعظت و شفــاء و هُــــدی و رحمت است ،

مـــوعظــــــــت ؛ عــــــــوام راست ،

شفـــــاء ؛ خــــواصّ راست ،

هُــــــدی ؛ خاصّ خاصّگان راست ،

رحمت ؛ همگنــــــــان راست ،

شفای گنــــاه کاران در رحمت اوست ،

شفـــــای ثــــواب کاران در نعمت اوست ،

شفـــــای عـارفــــــان به زیادت قربت اوست ،

شفــــای واجـــــدان در شهــــود حقیقت اوست ،

و شفــــای محبّــــــــان در منــــــاجــــــات با اوست .

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 832 )                                                                                  

ســوره 10 : یونُس ( مـکّــی ـ 109 آیه دارد ـ جزء یازدهم ـ صفحه 208 )

  ( قسمــت  پـانــزدهـــم )

بوستــان نعمـت حــقّ

جزء یازد هــم صفحــه 214 آیه 49 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

قُل لاَّ أَمْلِکُ لِنَفْسِی ضَرًّا وَ لاَ نَفْعًا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ

   لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ إِذَا جَاء أَجَلُهُمْ فَلاَ یَسْتَأْخِرُونَ  سَاعَةً وَ لاَ یَسْتَقْدِمُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

بگو براى خود زیان و سودى در اختیار ندارم مگر آنچه را که خدا بخواهد ،

هر  امتى را زمانى [محدود] است آنگاه که زمانشان به سر رسد

پس نه ساعتى [از آن  ] تاخیر کنند و نه پیشى گیرند

 تفسیر ادبی و عرفانی :  

ای رســـــــــول خــــــــــدا ؛

بگوی که نفـــع و ضــــــــرر ؛ به دست ما نیست ،

رانــــــــدن و نـواختـــــــن ؛ کار مــــــا نیست ،

بستــــن و گشودن ؛ به داشت ما نیست ،

که ضــــارّ و نافـــــع ؛

جز صفت و نـــام خـــدای نیست ،

زیان رساننده است خدای گشود و بنــــد !

پادشــــــــاه پُـــــر ســــود و گزنــــد ،

کلیــــد دار جــدائی و پیــونـــد ،

سود رسانیده است سود نمای مردمان ،

که سپــــردن ســـــود هـــا بـر او آســــــان ،

و ســـــــود همــــــه به دست وی ، نه کســان !

برگ درختان سبز در نظر هوشیــــــــار

هر ورقش دفتری است معرفت کردگار

جزء یازد هــم صفحــه 214 آیه 53 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

وَیَسْتَنبِئُونَکَ أَحَقٌّ هُوَ قُلْ إِی وَرَبِّی إِنَّهُ لَحَقٌّ وَمَا أَنتُمْ بِمُعْجِزِینَ

 تفسیـــر لفظـــی :

و از تو خبر مى ‏گیرند آیا آن راست است بگو آرى سوگند به پروردگارم

که آن قطعا راست است و شما نمى‏ توانید [خدا را] درمانده کنید

 تفسیر ادبی و عرفانی :  

راه حق ؛ بر روندگان ، روشن ،

لکن چه سود که یک مــــردِ راه رو نیست ؟

دریغــــــــــا !

که بوستـــان نعمت حق ، پر از میـــوه های گـــوارا ؛

و یک خورنـــــــــده نیست !

همه جهــــان پر از صـــدف دعــــوی !

یک ذرّه جوهـــــــر معنــــــــی نیست !

در میـــدان جــــلال ؛ صد هزار سمنــد هدایت !

و یک ســــــــــوار نیست !

راه حـــق ؛ چون آفتــــاب تـابــان است ،

هرکه بینـــــــــائی دارد ،

چون درنگرَد با یقین و ایمان است ،

در هر کلوخی و ذرّه ای از ذرّاتِ موجودات ،

بر یگانگــــیِ حـــــقّ صــــد هـــــزاران بیـــــان است .

مَـــــرد باید که بــوی داند بُــرد

ورنه عالَم پر از نسیم صباست

بندگان من ؛ رهیگان من ؛

مرا به آواز خواندید ؛

به لبیک جوابتان دادم ،

از من نعمت خواستید ؛

عطایتان بخشیدم ،

به بیهوده برون آمدید ؛

مهلت تان دادم ،

فرمان من بگذاشتید ؛

رعایت از شما برنداشتم ،

گنـــــــاه کردید ؛

کیفر بر شما نگاه داشتم ،

با ایــــــــــن همـــــــــــه ،

اگر باز آئید بپذیرم ،

و اگر بــــــــــاز گردیــــد ؛

 انتظــــــار تــــان کشم ،

ما همچنـــــان منتظــــــریم

تا فرخنده جمعه ای که امام و پیشوایمان

حضــرت حجــة ابن الحســن العسکـــری

آن که دل ها به یادش در طپـــش

و چشم ها به اشک است

بیاید و کام تشنگان عدالت را سیراب نماید

 برای تعجیل در فرج مبارکشان دعا کنیم

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 831 )                                                                    

ســوره 10 : یونُس ( مـکّــی ـ 109 آیه دارد ـ جزء یازدهم ـ صفحه 208 )

  ( قسمــت  چهــاردهـــم )

  نفـی ظلــم

 جزء یازد هــم صفحــه 214 آیه 44   ) 

بسم الله الرحمن الرحیم

إِنَّ اللّهَ لاَ یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئًا وَ لَکِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

خدا به هیچ وجه به مردم ستم نمى‏ کند

لیکن مردم خود بر خویشتن ستـــــــــم مى‏ کنند

 تفسیر ادبی و عرفانی :

خداوند در این آیت از خود نفیِ ظلـــــم کرد ،

و صفت ظلــــــــــم در باره ی وی محــــــــال است ،

که ؛ خَلــــــــق ، خلــــق اوست ،

و مُلـــــــک ، مُلک او ، و حــــــقّ ، حقّ او ،

و ظالم کسی باشد که ؛

از حــــدّ فرمان درگـــــذرد ،

و حکمی که او را لازم آیــــــد ،

از انـــــدازه ی آن درگــــــــــذرد ،

و حق تعالی به جـــلالِ قــــــدرِ خویش ؛

حـــــاکــــــــم است نـــه محکـــــــــوم ،

آمــــــــــر است نــــــه مــأمــــــــــــور ،

قهّــــــــار است نــه مقهــــــــــــــــور ،

بنده را بی وسیلت و با قــدرتبیـــــافــریــــد ،

و او را بی شفــــاعت ، به نعمت بپرورد ،

و حکم خود بی مشورت او براند ،

اگر بخواند و بنوازد ، فضل و لطف اوست ،

و اگر براند و بیندازد ، قهــــر و عــــــــــدل اوست ،

هرچــه کنــــد روا است ،

هرچــــه دهــــــد دوا است ،

که خداونـــــــــد است و آفریدگار ،

جزء یازد هــم صفحــه 214 آیه 46   ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

وَ إِمَّا نُرِیَنَّکَ بَعْضَ الَّذِی نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّیَنَّکَ  فَإِلَیْنَا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللّهُ شَهِیدٌ عَلَى مَا یَفْعَلُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

و اگر پاره ‏اى از آن چه را که به آنان وعده مى‏ دهیم به تو بنمایانیم یا تو  را بمیرانیم

[در هر دو صورت] بازگشتشان به سوى ماست‏ ، سپس خدا بر آنچه  مى‏ کنند گواه است

 تفسیر ادبی و عرفانی :  

خبـر خداوند ؛ درست ، 

وعـــده ی وی ؛ راست ،

وعیـــــــد او ؛ حــــــــــقّ ،

حشر و نشــر ؛ بــودنــــــی ،

نامه ی کـــردار ؛ خوانـــدنــــی ،

حساب اعمــــــــال ؛ رسیـــدنــــی ،

و ثـــواب و عقــــــــاب ؛ دیـدنـــی است .

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 830 )                                                                   

ســوره 10 : یونُس ( مـکّــی ـ 109 آیه دارد ـ جزء یازدهم ـ صفحه 208 )

  ( قسمــت  سیــزدهـــم )

    یادگار ازلی

 جزء یازد هــم صفحــه 213 آیه 42 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

وَ مِنْهُم مَّن یَسْتَمِعُونَ إِلَیْکَ أَفَأَنتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ کَانُواْ لاَ یَعْقِلُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

و برخى از آنان کسانى‏اند که به تو گوش فرا مى‏دهند ،

آیا تو کَران را هر چند در نیابند شنوا خواهى کرد ؟

 تفسیر ادبی و عرفانی :  

مستمعـــان ، مختلفنــد ، و درجـــات متفاوت دارند ،

یکی به طبــــع شنیـد و به گوشِ سرخفتــــه بود !

 سمـــاع او را بیـــــدار کــــرد تا از غــــم بیـــاسود !

یکی به حـــال شنیـد و به گوسِ دل آرمیــــــده بود ،

سماع او را در حرکت آورد تا او را نسیم اُنس دمید ،

یکی به حـــــق شنید با نَفسی مرده و دلی تشنه ،

و نَفَسی سوختـــه ، تا به یادگار ازلـی رسیـــــــده ،

و جان به مهــر آسوده ، و سر از محبت پـــر گشته .

عارفان گویند :

شنیدن ؛ یکی به دل است ،

که آن شنیدن ایمان است ،

دیگری شنیدن به گوش است ،

که نتوان آن را به گوش دل شنوا کرد !

همچنین ؛ دیدنِ به دل با دیدنِ به چشم ، متفاوت است ،

که این کــــــــور است و آن بینــــــــــــا !

چنان که در شنیدن هم ،

این کَـــر است و آن شنــــوا !

که گفتــــــه اند :

مستمع در سماع میان استتــار و تجلّی است ،

استتـــــار ، حقِ مبتدیـــــــــان است ،

و نشانِ نظرِ رحمت در کار مـــــــــردان ،

که از ضعف و عجــــــــز ،

طاقتِ مکاشفتِ سلطانِ حقیقت را ندارند !

در خبـــــــــر است که :

عارفی به قومی از عرب فرود آمد ،

جوانی او را مهمانی کرد ،

در میان ناگهان جوان بیفتاد و بیهوش شد ،

عارف از حال وی پرسید ؛

گفتند : دلش به دختـــــر عمش بستــــــه !

و دختر عمّ آویخته او گشتـه ، وی را نمی پذیرد !

در این لحظه که معشوقه به خیمه ی خود می رفت ،

گَـــردِ دامنِ او را در حال رفتن بدبد و غش کرد !

عارف برخاست و به درِ خیمه ی دختر شد ،

 و شفاعت خواست و گفت :

شما به غریبان حرمت می گذارید ،

من آمده ام که شفاعتِ آن جوان کنم ،

که نسبت به او مهربانی و دل داری کنی !

دختــــــــر گفت :

تو مرد ساده دلی هستی !

این جوان که طاقتِ دیدنِ گردِ دامنِ مرا ندارد ؛

چگونه طاقت محبت و نوازش مرا دارد ؟ !

این است که مرید را در پرده ی خودی ،

در پوشش می دارند ؛

تا در سطوت های حقیقت ،

یکباره سوختـــه و گداختــــه نگردد !

چون یک تابش برقِ حقیقت ، 

بیش نبیند که او را در حرکت آرد ،

و نعره زند ! و جامه دِرَد ! و گریــــه کند !

باز چون به محل استقامت رسد ،

و در حقیقتِ افراد ، متمکّن شود ،

نسیمِ قرب ، از افق تجلّی به او دمیدن گیرد ،

و آن حرکات به سکنات بَدَل شود

ای هم تـو ز تــو حیران ، آخـر چه مثـال است این ؟

ای شمع نکــو رویـــان ، آخـر چه وصال است این ؟

ای چون تـــو به عالم کم ، آخر چه کمال است این ؟

ای شمــــع و چــراغ مــا ، آخر چه جمال است این ؟

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 829 )                                                                     

ســوره 10 : یونُس ( مـکّــی ـ 109 آیه دارد ـ جزء یازدهم ـ صفحه 208 )

  ( قسمــت  دوازدهـــم )

    موجـودِ دلِ دوستـان

 جزء یازد هــم صفحــه 213 آیه 35 ) 

بسم الله الرحمن الرحیم  

قُلْ هَلْ مِن شُرَکَآئِکُم مَّن یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللّهُ یَهْدِی لِلْحَقِّ أَفَمَن یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ

أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ یَهِدِّی إِلاَّ أَن یُهْدَى فَمَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

بگو آیا از شریکان شما کسى هست که به سوى حق رهبرى کند ؟ بگو خداست که

به سوى حق رهبرى مى ‏کند، پس آیا کسى که به سوى حق رهبرى مى‏ کند سزاوارتر است

مورد پیروى قرار گیرد یا کسى که راه نمى ‏نماید ؟ مگر آن که [خود] هدایت‏ شود ،

شما راچه شده چگونه داورى مى‏ کنید

هفتـه بسیـــــج گرامی باد

 تفسیر ادبی و عرفانی :

حـــقّ ؛ نامی است از نام های خداوند ،

و معنـــــــی آن این است کـــــه ؛

او به راستی خـــــــدا است ،

و به خدائی سـزا است ،

و به قدرت خود به جــــا است ،

بــوده و هست و بــودنـــــی است ،

همـــــه رفتنی اند و او مانــــدنی است ،

همــه فانی اند و او بـــاقی است ،

موجـــــودِ دلِ دوستــــــــــان ،

مشهـودِ جـانِ عارفــان ،

نه تغیّـــر پذیـــــــرد و نه حــــال گیرد !

و خدائی را سزاوار و جاودان .

بر اهل حقیقت ، این نام ( حق ) بسیـــار رَوَد ،

از آن سبب که این طایفــــه ؛

از شهــودِ افعال به شهــودِ صفات پیوستند !

آن گاه از شهود صفــات به شهـــود ذات افتـــــــادند !

اول نظــــــــاره ی صنـــــــــع کردند ،

پس از آن از صنــــع گذشته ، نظاره ی صفات کردند !

باز نظاره ی صفـــات بگذاشتنــــــد و نظاره ی ذات کردند !

مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم در نظاره ی فعل گفت :

خـــــدایـــــــــا ؛

من از عقــــــــاب تو به عفوت پنــــــاه می برم ،

و در نظاره ی صفت گفت :

من از خشــــم تو به رضـــــای تو پنـــــــاه می برم ،

و در نظاره ی ذات گفت :

خدایــــا ؛ من از تو به خودت پنـــــاه می برم !

آن گاه از دیـــــــدن خود نیز درگذشت ،

از صفــــات خود مجـــــرّد گشت ،

از مقام فنــــــا گفت :

ثنــــایِ بر تــــو را نتوانـــم شمــــــــرد ،

بـــــاز قـــدم بالاتـــــــــر نهــــــــاد ،

بر مقــــام بقـــــــا از حقیقتِ افــــراد نشان داد که ؛

مقــــــام اول ؛ مقـــــــــام استــــدلال است ،

مقـــــام دوم ؛ مقـــــــــام افتقـــــــــــار ،

مقــام سوم ؛ مقــــــام مشــــاهــد ،

مقام چهارم ؛ مقـــــام حیـــات ،

و مقام پنجم ؛ مقـام بقــا .

شیخ انصاری به رموز این معانی اشارت کرده و گفته :

ای رستاخیزِ شواهد ؛ و ای استهلاکِ رسوم ؛

عارف به نیستیِ خودزنـــــــده است !

ای ماجــــدِ قیّـــــــوم ؛

همــه در آرزوی دیــدارنــــد !

و من در دیـــــــــدار ، گُــــــــــم !!

سیل که به دریــــا رسیـــد ؛ از آن سیـــل چه معلوم ؟

جهــــان از روز پُــــر است و نابینـــای مسکین ؛ محــــــــروم !

خصمان گویند که این سخن زیبــا نیست

خورشید نه مجرم ار کسی بینـــا نیست !

فارغ از عالَم

فقـر فخر است اگر فارغ از عالم باشد         آنکه از خویش گذر کرد، چه‏ اش غم باشد؟

طالع بخت در آن روز بـر آید که شبش         یـــــــــار تا صبح ورا مونس و همــدم باشد

طــــربِ ساغرِ درویش نفهمد، صوفى         بــــاده از دست بتـــى گیر که محرم باشد

طوطــــــى باغ محبّت نرود کلبه جغد         بــــــــــازِ فردوس کجا کلب معلَّـــــم باشد؟

این دل گمشده را یا به پناهت بپذیر          یا رهـــــا ســـــاز که سرگشته عالم باشد

[ دیوان امام خمینی (ره) ص 86 ]