نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 615)  

ســوره 4 : نســـاء  ( مدنی ـ 176 آیه دارد ـ جزء چهارم ـ صفحه 77)

  ( قسمت سی و هفتــم )

اخـلاص در عمــل

 ( جزء پنجــم صفحه 98)

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

125 ـ وَ مَنْ أَحْسَنُ دِینًا مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّه وَ هُوَ مُحْسِنٌ

وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلاً

  تفسیر لفظی :

کیست نیکو دین تر از آن که روی خود فرا خدا کرده با خلق خدا نیکی کرده

و از ملت ابراهیم پیروی نموده که خداوند ابراهیم را خلیل و و دوست خود گرفته است .

  تفسیر ادبی و عرفانی :

خداوند در این آیت مخلصان را می ستاید ،

و اخلاص در اعمال را می پسندد ،

و اول کسی که جامه ی اخلاص در عمل کشید ؛

محمّـــد مصطفی (ص) بود که فرمود :

کارها به نیّت است

این روش اخلاص در عمل مانند روش رنگ است در گوهر ؛

چه ، گوهر ، بی کسوت رنگ ، سنگی باشد بی ارزش !

عمل بی اخلاص هم جان کندنی باشد بی ثواب !

گویند : عارفی بزرگوار ، خود را تازیانه زدی و گفتی :

ای نفس ؛ اخلاص آر تا خلاص شوی !

گفته اند : علم تخم است و عمل کِشتن ،

آب آن اخلاص ، کار آن اخلاص ،

رستگاری و بهره برداری آن اخلاص !

و سعادت ابد در اخلاص است .

امّا اخلاص ، خود عزیز است

نه هرجائی فرود آید ،

و نه به هرکسی روی نماید ،

همان است که خداوند جَلَّ وَ عَلا فرمود :

اخلاص رازی از رازهای من است ،

و در دل هرکس از بندگانم را که دوست دارم به ودیعت می نهم !

نوشته اند : در بنی اسرائیل عابدی بود ،

شنید در آن نزدیکی درختی است که مردم آن را می پرستند !

عابد در خشم شد و از بهر خـــــدا و تعصب درد دین ،

تبــــر بر دوش نهـــــاد و رفت که درخت را بِبُرّد !

ابلیس به صورت پیــــــــری بر او ظاهر شد ،

و پرسیــــــد : کجـــــــــا می روی ؟

گفت برای بریدن فلان درخت !

ابلیس گفت :

برو به کار عبادتت مشغول باش ، تو را چه کار با این درخت ؟

عابد سخت بر او آویخت و بر زمین زد و بر سینه ی او بنشست !

ابلیس گفت : دست از من بدار تا تو را سخنی نیکو گویم ،

عابد دست از وی بداشت ،

ابلیس گفت :

این کار ، کار پیغمبران است نه تو !

عابد گفت : من از این کار بــــــاز نگـــــــــردم ،

و دوبار با ابلیس دست به یقه شد و او را بر زمین زد ،

بار سوم ابلیس گفت :

تو مردی درویش هستی و مؤنت تو با مردمان است ،

این کار را به دیگران واگذار ،

من روزی دو دینار زیر بالین تو گذارم ،

که هم هزینه ی خود کنی و هم به دیگر عابدان دهی ،

عابد پیش خود گفت :

یک دینار آن صدقه دهم و دینـار دیگر خود به کار برم ،

و این کار بهتــــــــــــــــــــر از درخــــت برکنــــــــــــدن است !

که مــــــــــرا بدان نفرمــــــــــوده اند و من پیغمبـــــــــر نیستم !

دیگر روز دو دینـــــــار زیر بالیـــــــــن خود دیــــد و برگرفت!

تا روز سوم که هیچ دینــــــــاری زیر بالین خود ندید !

تبــــر برداشت و عازم بریــــــــدن درخت شد ،

ابلیس در راه رسیــــــــد و به او گفت :

ای مرد ؛ این کار ، کار تو نیست ،

و با هم درآویختند ،

این بار ابلیس او را بر زمین زد و بر سینه ی او نشست !

عابد پرسید : چه شد که آن دوبار من تو را زمین زدم و این بار درماندم ؟

ابلیس گفت : آن دو بار بهر خدا درآویختی و این بار بهر دینار !

اول برای خدا به اخلاص آمدی و از جهت دین خدا خشم گرفتی !

خداوند تو را نیرومند ساخت ،

اکنون بهر طمع خویش آمدی و از بهر دنیا خشم گرفتی ،

و پیرو هوای نفس خود شدی ،

لاجرم ناتوان شدی ،

که از مصطفی (ص) پرسیدند :

اخلاص چیست ؟

فرمود : این که بگوئی پروردگار من یگانه است ،

پس از آن در آن چه مأمور شدی پایمردی کنی !

امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام فرموده اند :

طوبی لمن أخلص لله عمله و علمه وحبه و بغضه

و أخذه و ترکه و کلامه و صمته و فعله و قوله؛

خوشا به سعادت کسی که عمل، علم، دوستی، دشمنی، گرفتن،

رها کردن، سخن، سکوت، کردار و گفتارش را برای خدا خالص گرداند.

تحف العقول ص 100

... وَ هُوَ مُحْسِنٌ...

 معنی نیکوکار این است که ؛

روی خود را فرا حق کند ،

و نیک داند و شناسد که چگونه باید فرا حق کردن و اخلاص بجا آوردن !

که نه هرکسی به درگاه پادشاه رسد ، ادبِ حضرت شناسد !

... وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا ...

اشارت به حالت ابراهیم است که روی به حق نهاد ،

و ادبِ حضرت بجای آورد ،

و خود را نصیبی نگذاشت ، و همه را درباخت ،

هم نفس ، هم مال ، هم فرزند !

نفس خویش در راه رضای حق ،

و فرزند خویش در راه فرمان حق ،

و مال خویش در راه مهربانی و شفقت بر خلق باخت !