نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید (658 ) 

ســوره 5 : انعـــام  ( مکّی  ـ  165  آیه دارد  ـ جزء هفتم  ـ  صفحه 128 )

  ( قسمــت ششـــــم )

آیینــه ی عـبـــــرت

 ( جزء  هفتــم  صفحه  128 ـ آیه  6  ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

أَلَمْ یَرَوْاْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ  مَّکَّنَّاهُمْ فِی الأَرْضِ مَا لَمْ نُمَکِّن لَّکُمْ وَ أَرْسَلْنَا السَّمَاء

عَلَیْهِم مِّدْرَارًا وَ جَعَلْنَا الأَنْهَارَ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمْ فَأَهْلَکْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَ أَنْشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْنًا آخَرِینَ

تفسیر لفظی :

آیا ندیده‏ اند که پیش از آنان چه بسیار امّت ها را هلاک کردیم ، [امت هایى که] در زمین به آنان

امکاناتى دادیم که براى شما آن امکانات را فراهم نکرده‏ ایم، و [باران هاى] آسمان را پى در پى

بر آنان فرو فرستادیم و رودبارها از زیر [شهرهاى] آنان روان ساختیم

پس ایشان را به [سزاى] گناهانشان هلاک کردیم وپس از آنان نسل هاى دیگرى پدید آوردیم

تفسیر ادبی و عرفانی :

جلال احدیّت خبـر می دهد ؛

                                 از کمــــال عـــــزّت خــــویـــش ،

                       و بی نیـــــــــازی از خـلــــــــــــق ،

و رانـــــدن حکــــــــم قهــــر بر آنان ،

و می فرمایـد :

این مشرکان مکّه خود در ننگرند ، و عبرت در نگیرند به حال آن جبّاران و گردن کشان که به روزگار خویش در دنیا از ایشان برتر بودند ، و بطش ایشان سخت تر ، و به جای خویش متمکّن تر بودند ، ما همه ی آنها را هلاک کردیم ، و از خان و مانِ وطن دور انداختیم !

آن ها خانه های پر نقش و نگار را بگذاشتند ، و بساط های تکبّر و تجبّر در نوشتند ، خسته ی دهر گشته ، و در گرداب حسرت مانده ، جهان از خاک ایشان پر گشته ، و نام و نشان شان از جهان بیفتاده !

زیرا هر قدمی از آن خویش اگر باز جوئی و نیک بنگری ، بسی کلاه ملوک بیابی ! و در هر ذرّه ای از این خاک که بجوئی ، هزاران دیده ی مدعیان بینی ، که ندا می دهنــــد : عبـــرت گیرید !

در جهـــان شاهـــان بسی بودند کز گردون مُلک

تیرشان پروین گسل بود و سنان شان خون نگار

بنگرید اکنـــون بنات النعش وار از دست مـــــرگ

نیـــزه هاشان شاخ شاخ و تیر ها شان تـار تـار !

سر به خـــاک آورد امــروز آن که افســر بود دی

تن به دوزخ برد امســـال آن که گـــردون بود پــار

روایت شده از عمّار ساباطى ، که امیرالمؤمنین ‏علیه السلام به مداین آمدند و در ایوان کسرى نزول فـرمودند ، و با او بود دُلَف ‏ابن بحیر ، پس در آنجا نماز گزاردند ، بعد از آن با دُلَف و جماعتى از اهل ساباط که در خدمت آن حضرت بودند به گردش در منازل کسرى‏ پرداختند، و به دلف مى‏ فرمودند از براى کسرى در این مکان چنین و چنان بوده ، و دُلَف مى‏ گفت به خدا قسم چنین است که مى‏ فـرمایى .

پس با آن جماعت در تمام آن مواضع گردش کردند، و دلف مى ‏گفت : اى سیّد و مولاى من ، چنان شما به اینجا ها مطّلعید که گویا شما این چیزها را در اینجا ها نهاده ‏اید .

و روایت شده که در آن وقـتـى که آن حضرت بر مدایـــن مرور مى‏ فـرمودند و آثار کسرى و خرابى آن ‏را مشاهـده ‏مى‏ نمودند یکى ‏از آن اشخاص که‏ در خدمت آن‏ حضرت بود از روى عـبـــــرت این ‏شـعــــر را خواند:

جَرَتِ الرِّیـاحُ عَلى‏ رُسُومِ دِیـارِهِـمْ

 فَکَاَ نَّهُـمْ کانُــــوا عَلى‏ میعـــادٍ.

وزد باد ها بـر ویـرانه ‏هـاى خانـــه ‏شان‏

گویا آنـان وعده ‏گاهى با هم داشته ‏اند

حضرت فـرمودند چــرا نخـوانــدى :

کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ ، وَ زُرُوعٍ وَمَقامٍ ‏کَریمٍ، وَ نَعْمَةٍ کانُوا فیها فاکِهیـنَ ،

کَذلِکَ وَ اَوْرَثْنـاها قَـوْمـاً آخَــرینَ ،فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّمآءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنْظَرینَ

( آیات 25 الی29 سوره مبارکه دخان )

چه بسیار باغ ها و چشمه سارها و کشتزارها و جاهاى‏ خوب و نعمتى که در آن

کامیاب بودند و همه را واگذاشتند ، چنین بود و ما آن ها را به گـروه دیگـرى دادیـم ،  

گـریــه نکـرد به آن ها آسمان و زمین و مهـلـت نیافتند

پس از آن فرمودند :

 اِنَ‏ هؤُلاءِ کانُوا وارِثینَ فَاَصْبَحُوا مَوْرُوثینَ، لَمْ یَشْکُرُوا النِّعْمَةَفَسُلِبُوا دُنْیاهُمْ

بِالْمَعْصِیَةِ، اِیَّاکُمْ وَ کُفْرَ النِّعَمِ، لا تُحِلُّ بِکُمُ النِّقَمُ. 

  (آرى) براستى‏ این ها وارث بودند ولى اکنون به ارث گذاردند ،

سپاس نعمت نکردند پس دنیا بخاطر نافـرمانى از دستشان رفت ،

مبـادا کفـران نعمت کنید که انتقام بر شما فـرود آیـد !

حکیم خاقـانى این شعـر را در این مـورد سـروده است :

هان ‏اى‏دل عبـرت ‏بین ازدیــده ‏نظـرکــن ‏هــان‏   

 ایــــوان مــدائــن را آیینــــــــه عـبـــــرت دان

‏

پـرویــــــز که بنهـــــادى بر خـــوان تـره زرّیــن‏

زرّین تـره گـو بر خوان رو کَـمْ تَرَکُـوا برخوان