تفسیر ادبی عرفانی مقطّعات (1) 

با پایان یافتن تفسیر ادبی عرفانی حمد ، اینک می پردازیم به تفسیر ادبی عرفانی مقطعات

قبل از پرداختن به تفسیر ادبی عرفانی مقطعات ، مطالبی پیرامون حروف مقطعه قرآن :

الف ؛ مقـدّ مــه :

29 سـوره از سـوره هـای قـرآن کریـم با حـروف مـقـطـعـه آغاز میشـود

که بنـام سـوره هـای مقـطّـعــات مشهــورند.

مفسران تفسیرهای مختلف و متـفـاوتی از این حروف ارائه داده اند ،

بعضی از محققیـن آنها را از متشابهات قرآن دانسته ،

و مردم را بر فهـم آن ناتوان می دانند،

بعضی میگویند خـداونــد را در هـرکتاب آسمانی سرّی است

و این حروف نیز از اسرار الهی میباشد،

و بعضی آنها را رموزی بین خـدا وپیـامبـر(ص) می دانند

که هـیچ شخص دیگـری از این رمـوز اطـلاعی نـدارد مگــر ائمـه اطهار(ع)

که از جانب پیـامبـر(ص) به آنها اطلاع داده شده است،

برخی دیگـر آنها را نام سوره ها  یا نام پیـامبـر (ص) دانستـه اند مانند طـه و یـس،

و بعضی هـم آنها را سوگند خـداونــد به آن حروف دانسته اند،

برخی دیگر بر این عـقـیـده اند که علاوه بر رمـز و رازی که به آن اشاره شد ،

خـداونــد متعـال خواسته به بشر بفهماند که این قرآن با این عظمت را

که هیچ بشری نتوانسته همانند آنرا خلق کند ،

من با همیـن حروفی که شما با آن تکلم میکنید به بهترین وجه ممکن خـلـق کرده ام !

پس شما هم با استفاده از این حروف سعی کنید سخنان خوب و ارزنده بیان نمائید !

و به ترویج علم و فـرهـنـگ خـدائی بپردازید،

در این مورد چنین استدلال میشود که در غالب این سوره ها بعد از حروف مقـطعه

کلمه کتاب یا قرآنو تنزیل آن و یانوشتن و خـواندن و امثال آن آمده است،

و این مطلب عـلاوه بر معنی واقعی آیات توجه مسلمانان را به اهمیت علم و دانش جلب می نماید.

ب ؛ نظر چند تن از مفسرین در مورد حروف مقطعه قرآن :

1 ـ نقل از تفسیر نورالثقـلیــن ج1 ص309

[ الــم ] از حروف مقطعه است.

شاید مشهـورترین و بهترین نظر درباره حروف مقطعه همین باشد

که بگوئیم رمزی است میان خدا و پیامبرش؛

امام صادق (ع)در این مورد فرموده اند :

الم در اول سوره آل عمران رمـز این جمله است :

(انـا المجیـد) یعنی منـم خـدای مجیـد (با مجد و عظمت )                   

2 ـ نقل از تفسیـر نــور ج 2 ص11

و یا اعلام این موضوع باشد که قرآن کلام الهی نیز از هـمیـن حـروف الفبـا

تألیف یافته ولی با این حال معجـــزه است ،

اگر شما هم می توانید از همین حروف کتابی همچون قـرآن بیاورید،

همانگونه که قدرت الهی از خاک انسان می آفریند

ولی بشر از خاک سفال و آجر و کوزه می سازد،

این تفاوت قدرت الهی با قـدرت بشری است.]  

3 ـ نقل از تفسیـر پرتویی از قرآن

درباره حـروفی که اوائل بعضی از سـوره ها آمده

رأی ها و نظرهائی است که برای تأیید بعضی روایاتی آورده شده ،

از مجموع این نظرها و روایات چنین برمی آیدکه ذکر این حروف برای بیان مقصودی است ،

و آن مقصود را اجمالاً بواسطه یا بدون واسطه میتوان فهمید،

یا برای هـمیـن است که راه تفکــر باز شود و عقـلهای ایمانی بکار افتد

و در این کتاب معجـزه آسمانی بیشتر تدبّـر گردد.  

اکنون احتمالاتی که بنظر می رسد و نظرهای معروف علماء تفسیر و روایت

و توجـیــه و بیـانی که درباره هـر نظــری میتـوان گفت، می آوریم:  

1 - نام های سوره هائی باشد که با این حروف آغاز شده.

این نظر را میتوان چنین توجیه نمود :

که این حروف مخصوص اشاره به آیات مخصوصی باشدکه در آن سوره است

و حروف اول آن آیات مانند حروف اول سوره میباشد

چون توجه به آن آیات و تأمل در آن مورد نظربوده

حروف اول سوره شبیه به آنیا بعض آن آورده شده،

چنانکه بیت ممتاز یک قصیده را بیت القصید گویند و در آغاز قصیده می آورند،

یا از مجموع مقاله و بحثی جمله ای از آن را انتخـاب مینمایند

و عنوان قــرار می دهند، مثلاً در سـوره بقــره آیاتی است که با الم شروع شده :

الم ترالی الذین خرجوا...

الم ترالی الملاء من بنی اسرائیل...

الم ترالی الذین حاج ابراهیم...

این آیات در اواخـر سـوره پی در پی و نزدیک بهم آمده،

مانند این مطلب را در سوره های دیگری که با حـروف جـدا شـــروع شـده میتوان یافت.

 2- هریک از این حروف یا مجموع اشاره به اسم و صفتی از صفات خـدا،

یا بعضی از آن اسم و وصف رسـول خـدا(ص)

و یا سوگند به بعضی از اسماء و صفات باشد.

حکما و عـرفای روشن بین گویند:

عالَم ظهـور صفـات و اسماء خـداونـد است

و هـرپدیده ای مظهر یک اسم یا چند اسم میباشد ،

چنانکه نور بسیط به حسب استعـداد اجسام به صورت و رنگی درمی آید  

یا اعمال و آثار آدمی هـریک ظهـور صفـت و خـلـقــی از او است.

 3 - پیش درآمد آیات بعـد برای جـلـب توجه باشد

تا شنوندگان ساکت شوند و دل دهـنـد

و خوانندگان وقف و وصل و مد و قصر

و دیگر جهات و آهـنـگ قـرائت را با اداء این حـروف بسنجنــد،

چنانکه کلمات غیرموضوعه ای را برای سنجش اوزان شعـری و آهـنگ بکار می برند.

 4 - کسانی گویند حروف افتتاحیه سوره ها اشارات و رموزیست به حوادث آینده،

مانند زمان تأسیس و انقراض و مدت حکومتها و بقاء وفناء ملل،

بعضی منشأ این پیشگوئی ها را ترکیبات عددی از این حروف دانسته اند،

بعضی گویند این حروف دلالت بر اسماء و صفاتی دارد که مفاتیح غیب و منشأ آثارند.

حوادثی که مربوط به موضوعی است .

علماء متخصص در آن به اندازه پی بردن به علل و ظروف میتوانند پیش بینی نمایند،

طبیب آینده بیمار و دوران مرض را از جهت شدت و ضعـف

و به حسب مزاجها تشخیص میدهد ،

علماء اجتماع و زمین و هـواشناسان از تحولات اجتماعی و جوّی و زمین

و مقارنات کواکب و حوادث مربوط به این تحولات خبر می دهـند،

کسانیکه اخلاق و نفسیات ملل را می شناسند و به خاصیت و آثار انواع حکومتها

پی برده اند عزت و ذلت و بقاء و فناء ملل و دوام و سقوط حکومتها را

در آینده دور یا نزدیک می نگرند، مقـــدار ضـربـه ای که سنـگی بـر آب وارد میسازد

یا بمبی که در هوا منفجر میشود شـدت و دوام و مقدار تشعشع و امواج را

معین می نماید.

هـر اندازه فکر بر اسباب ارتقاء یابد و روح در افـق بلنـدتری احاطه نماید

حوادث و مسببات را بیشتر و در دامنه پهناورتری می نگرد.

قـرآن عـلــت و منشأ تحولات روحی و اخلاقی عمیقی شد

که این تحولات مبدأ تحولات اجتماعی گردید،

هـر اندازه قدرت تأثیر و چگونگی آن در نفوس و اخلاق افراد و دستجات و ملــل مختلف

بیشتر ادراک شود پیش بینی نسبت به آینــده دقـیـق تـر و وسـیـع تر می گردد،

پس میتوان گفت حروف اوائل سُوَر که جزء قـرآن است رموزی از حوادث یا علل آن

یا صفات مخصوص پروردگار باشد که با توجه و درک آن بتوان هرچه بیشتر

حوادثی که مرتبط به تأثیر قـرآن است پیش بینی نمود،

چنانکه آیاتی از قرآن و احادیثی که از رسول اکرم (ص) و امیرالمؤمنین (ع)

و دیگر ائمه علیهـم السلام اخبار صریح از بعضی حوادث آینده است،

این بیان تنها برای توجیه نظرها و روایاتی است که حروف اوائل سوره ها را درباره

حوادث آینده دانسته اما غیبی که منشأش وحی یا الهام است بحـث دیگــری است.

 5 - جمعی گفته اند این حروف اعجاز قـرآن را می رساند با این بیان :

که به مردمان منکـر و تکذیب کننده اعلام می نماید

که قرآن آیات وکلماتی است که از همین حروف ترکیب یافته

و این حـروف و لغاتی که از آن ترکیب شده در دسترس شما است

اگر معجـزه و از جانب خدا نیست خود مانند آیات آن بسازید.

اظهار معجـزه درکلام مانند اعجاز در طبیعت است:

حروف عنصرهای کلامند و عناصر حروف مرکبات،

عناصر بسیط هر مرکب زنده و مقدار آنرا علمای طبیعی می شناسند

ولی از ساختن یک دانه گندم و هسته میوه و سلول عاجـزند،

آیات وجود پیوسته از عناصر آغاز میشود

و بصورت ترکیبات عالی و موجودات زنده در می آید،

سازنده عالم با این عمل اعلام می دارد

که اگر میتوانید یک دانه گندم با خاصیت حیاتی بسازید !

آیات قرآن هم با شروع این حروف بسیط همین اعجاز را اعلام میدارد

آن هم از زبان کسی که درس نخوانده و حروف را نشناخته!

ادامه مطلب را در یادداشت بعدی (کلیک) ملاحظه فرمائید