نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 763 )                                              

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم ـ صفحه 177 )

    ( قسمــت دهـــم )

سـران و پرهیـز از فتنـه

( جزء نهــم صفحه 179 آیه 25 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ      

 تفسیـــر لفظـــی :

و از فتنه ‏اى که تنها به ستمکاران شما نمى‏ رسد بترسید

و بدانید که خدا سخت ‏کیفر است

 تفسیر ادبی و عرفانی :

گویند از روی اشارت ، پیشوایان و سران قوم را فرماید :

از آن فتنــــــــه بپرهیزید ، که بعد از آن که شما به آن رسیدید ،

پیـــروان و پروردگان شما (حامیان و هواداران) هم بی گناه به عقـــوبت رسند !

 [ قابل توجه کسانی که می گویند : برخی کشته شدگان حامی فتنه 88 بی گناه بودند]

و این چنان باشد که چون بزرگان قوم

در راه راست روند ( و از فتنــه بپرهیزند)

و در اعمال و افکار و اوراد و اوقات خویش بکوشند

و قــــدر و شأن خود را ضـــایـــع نکنند ،

و در بزرگداشت شـــــریعــت فتـــــرت نیارند ،

و شفقت از مـــریــــدان باز نگیرند ،

آن مــریــــدان و پیــــــروان نیز در سایه ی ایشان

و به برکـــت همتشان زندگانی کننـــــــــد ،

و از فتنـــــــــه ها دل آسوده باشند .

لکن چون مهتران (و بزرگان و شیــــوخ قــــوم) به دنیــــــــــا گرایند

(و خانواده و بستگان خود را برتری دهند)

و در حظـــوظ (لذتهای) نفسانی بکوشند

(جاه و مقام و ثروت اندوزی را گرفته] و

در ذکــــــــــر و کار خـــــــــــدا فتــــــــــرت آرند ،

(روزی) آن برکات از آن ها منقطـــــــــع گردد ،

و آن فـــــــراغ به اشتغـــــال بدل شود ،

در آن حال فتنــــــــه به ایشان تعــــــدی کند ،

و از سرِ وقت و ورد و ذکــــر و راه مستقیــــم بیفتد .

و سبب آن است که ؛

تا نفس بنـــــده در طاعت است  

دل در صفــــــــاوت است و سر در مشاهدت !

ولی چون نفس در زَلّـــــَت (تزلزل) افتد  

فتنـــــــه ی وی تعــــــدی کند ،

و سر از مشاهده در حُجـــــب افتد .

کعبــه در زنجیـــر

خـــــار راه منـــی ای شیـــــخ ، ز گلــــــزار بــــرو 

از ســــر راه من ای رنـــــــــد تبهــــکار بــــــــــرو

تـو و ارشـــاد من ای مرشـــد بی رشد و تبــــاه!

از بر روی من ای صــــوفــــی غــــــدّار بــــــــرو 

ای گرفتــــــــار هــواهــای خود ، ای دَیـر نشین

از صف شیفتــــــــــگان رخ دلــــــــــدار بـــــــرو 

ای قلندر منش ای باده به کف ، خرقه به دوش

خرقـــه ی شــــــرک تهـی کرده و بگــذار بـــرو 

خانـه کعبــــه که اکنون تــو شدی خــــــادم آن

 ای دغـــل ، خــــادم شیطـانی از این دار بــرو

زین کلیســـای که در خــدمت جبـــــاران است

عیسی مـــریـــــم از آن خود شده بیــــزار برو

ای قلـــــــــم برکــف نقـــــاد تبهــــکار پلیـــــد

بنـــه این خـامـــه و مخلــوق میــــــازار ، برو

[ دیوان امام خمینی (ره) ص 176 ]

السلام علیک یا صاحب الزمان

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 762 )                                              

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم  ـ صفحه 177 )

  ( قسمــت نهـــم )

صـاحـب دلان

 ( جزء نهــم صفحه 179 آیه 24 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا  دَعَاکُم

لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

اى کسانى که ایمان آورده ‏اید چون خدا و پیامبر شما را به چیزى فرا خواندند

که به شما حیات مى‏ بخشد آنان را اجابت کنید و بدانید که خدا میان آدمى و دلش

حایل مى‏گردد و هم در نزد او محشور خواهید شد

تفسیر ادبی و عرفانی : [ بخش دوم ]

... وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ  الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ ...

گویند سالکان راه حقیقت دو گـــروه اند :

عالمــــــــــان اند و عارفــــــــــــــان ،

عالمـــــــان دل هــــــای خود را یافتند ،

و عارفان دل های خود را از دست دادند ! 

این آیت رمزی غریب و اشارتی عجیب است !

دل راه است و دوست وطن ،

چون به وطن رسید او را چه باید راه رفتن ؟

در بدایت از دل ناچار است ،

و در نهایت دل حجاب است !

تا با دل است مریــــــــــــد است !

و بی دل مــــــــــــراد است .

از اول ، دل باید ، که بی دل راه شریعت پیمودن نتوان ،

و در نهایت با دل مانــــــــدن دوگانگی است ،

و دوگانگی ، از حـــــــــق ، دوری است ،

در مورد بدایتِ امر فرمود : لَمِن کانَ لَهُ قَلبَ ، 

و در نهایتِ آن فرمود : یَحُولُ بَیْنَ  الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ

گفتـــــه انــــــــــد :

صاحب دلان چهـــــــار کس اند :

زاهــــد است که دل او به شوق خستــه !

خائــــف است که دل او به اشک شستــــــه !

مــریـــــد است که دل او به خدمت کمـــر بستـــه !

مُحِــــبّ است که دل او به حضـــــــرت پیـــوستـــــــه !

به داوُد (ع) وحی آمد که : ای داود ؛  

خانه ای که میدان مواصلت ما را شاید پاک کن ،

و از غیــــــــر مـــــــا با مـــــــــا پــــــرداز !

داود (ع) عرض کرد :

آن کدام خانه است که جــلال و عظمت تــــــو را شاید ؟

نـــــــــدا رسید : دل بنـــــــــــده ی مــؤمـــــــــن !

ای داود ؛ هرجا خرمن سوخته ای بینی

که در راه جستجوی ما با سوز عشق ،  

مــــــــا  را می جوید آنجاش نشان ده ،

که خرگاه قـــــدس مــــــا جز در میدان دل سوختگان نزنند !

ای داود ؛ بدان کــــــــه ؛

دل بنده ی مؤمن خزینــــــه ی بازار مــــــــا است ،

و منـــــــزلــــــگاه اطـــلاع مـــــــــا ،

محــــــــراب وصــــــــال مــــــــا است ،

و خیمــــــه ی اشتیــــــاق مــــــــا ،

قــــــــرارگاه کــــلام مـــــــــــا ،

و گنج خــــانـــــــــه ی اســـــــــرار مــــــــــا است !

هرچیــــز که بســـــــــــوزد بی ارزش گــــردد

و دل که بســـــــوزد با ارزش گـــــــردد !

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند :

دل های بندگان خدا ظرف های خدا هستند ،

و من آن ها را که پاکتر ، صافتر ، رقّت دار تر ،

و استوارتر است دوست دارم ،

زیرا دل هــــای عاشقـــــــــان امّت ؛

جـــــــام هــــای شــــراب ربوبیّــــــت است ،

و هر دل که از آلودگیها صافی تر و بر مؤمنان مهربان تر باشد

آن دل به حضرت عـزّت نزدیکتـــــر و عزیزتـــــــــر است ،

زینهار ! تا دل را عزیــــــــــز داری !

و روی وی از کدورت های هوی و هوس و شهوت نگاه داری ،

که لطیفه ای است ربّانی و نظرگاه سبحانی !

زیرا خداوند نه به صورت شما می نگرد و نه به کارهای شما ،

بلکه به دلهــــــای شمـــــــا می نگـــــــرد ،

روی ها را می آرائید که آراستن روی به حضرت عزت افتخار نیست ،

موی ها را پر تاب و گره دار می کنید که در درگاه حق آن را اعتبار نیست ،

پس به صــــــــورت منــــــــازید که آن را مقــــــــــداری نیست !

و کاری که هست جز با دل پر درد نیست !

که گفتــــــــه اند :

این کار را مـــــــــردی ببایــــــــد با دلی پردرد !

ای دریغــــــــا ! که نه در جهــــان مـــــــرد ماند و نه در دلهــــــا درد !

مرد را دردی اگر باشد خوش است

درد بی دردی علاجش آتش است !

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 761 ) 

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم ـ صفحه 177 )  

  ( قسمــت هشتـــم ) 

زنــدگان حقیقــی

 ( جزء نهــم صفحه 179 آیه 24 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا  دَعَاکُم

لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

اى کسانى که ایمان آورده ‏اید چون خدا و پیامبر شما را به چیزى فرا خواندند

که به شما حیات مى‏ بخشد آنان را اجابت کنید و بدانید که خدا میان آدمى و دلش

حایل مى‏گردد و هم در نزد او محشور خواهید شد

 تفسیر ادبی و عرفانی :

استجابت به زبان اهل اشارت بر دو وجه است :

یکی استجـــــــابت توحیـــــــــــد ،

و دیگری استجــابت تحقیــق ،

توحیـــد ؛ یکتـــا گفتن مؤمنــــان است ،

و تحقیـــق ؛ یکتــــا بودن عارفـــان ،

توحیــــــــد ؛ صفت رونـــــــــــــدگان ،

و تحقیــــق ؛ حـــــــــال ربــــــــودگان است !

آن صفت خلیـــــــــــــل است ،

و این صفت حبیـــــــــــــــب ،

خلیل رونده بود و به درگاه عزت وا ایستاده بود بر مقام خدمت ،

حبیــــــــب ربـــــــــوده شده و در صـــدر دولت به حرمت نشسته !

روش سالکان بر متابعت رسول در استجابت ظــــــواهـــر است ،

و کشش ربودگان بر مشاهده ی دانای غیب در استجابت سرائـــر است ،

از این نظر شیـــخ انصــــــــاری گفت :

وقتی خدا و رسول او شما را می خوانند ،

خــــــــــــدا را به دل هـــــــاتان اجابت کنید ،

و رسول خدا را به ظاهرتــان استجابت گوئید ،

چون زندگی نفوس به پیروی از رسول خـــــــدا است ،

و زندگی قلـــــــــوب به مشـــاهـــده ی غیب ها است !

از اهل آفرینش هیچ کس به حقیقت حیــــــات ،

( بدون اجابت توحید و بدون توقیع تحقیق ) واقف نیست ،

این بود که مقــــام نبوت از بارگاه عزت این ندا را شنید که :

مأمور شدم با مردم جنگ کنم تا کلمه ی لا اله الا الله گویند .

... إِذَادَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ ...

اهل زندگی و زندگان حقیقی کسانی هستند که :

از تَراجُع پاک و از تهمت دورند ،

و به دوستی مشهور ،

از سلطه ی نفس رسته ،

و دل هاشان به خدا پیوسته ،

و سر هاشان به اطلاع حق آراسته ،  

به نسیم اُنس زنده ،

و یادگار ازلی یافتـــــــه ،

و به دوست رسیــــــــــــــده !

خـــدایـــا ؛

جز از شنــــــاخت تــــــــو شـــــــــادی نیست ،

و جز از یــافـــت تـــــــــو زنـــــــــدگانی نـــــــــــــــــه !

زنده ی بی تــــو چون مرده ی زندانی است ،

و زنده به تو زنده ی جاودانی است .

بی جــان گردم که تـــو ز من پر گردی

ای جــان جهــــان تو کفر و ایمان منی

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 760 )   

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم ـ صفحه 177 )

    ( قسمــت هفتـــم )

روز وصــل

( جزء نهــم صفحه 179 آیات 19 و 23 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

إِن تَسْتَفْتِحُواْ فَقَدْ جَاءکُمُ الْفَتْحُ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ  خَیْرٌ لَّکُمْ

وَإِن تَعُودُواْ نَعُدْ وَلَن تُغْنِیَ عَنکُمْ فِئَتُکُمْ   شَیْئًا وَلَوْ کَثُرَتْ وَأَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ

 تفسیـــر لفظـــی :

[اى مشرکان] اگر شما پیروزى [حق] را مى‏ طلبید اینک پیروزى به سراغ شما آمد [و اسلام پیروز شد] و اگر [از دشمنى] باز ایستید آن براى شما بهتر است و اگر [به جنگ] برگردید ما هم بر مى ‏گردیم و [بدانید] که گروه شما هرچند زیادباشد هرگز از شما چیزى را دفع نتوانند کرد و خداست که با مؤمنان است

 تفسیر ادبی و عرفانی :

قولی آن است که این آیت خطاب به مؤمنـــان است ،

و از خداوند جَلَّ وَ عَلا منّت بر ایشان است ،

که می فرمایـــــــد :

یاری بر دشمن خواستید ؛ دادم ،

کار فرو بسته بر شما بگشادم ،

دعا کردید ؛ نیوشیدم ،

عطا خواستید ؛ بخشیدم ،

کردار شما را پسندیدم ،

و عیب هایتان را پوشیدم .

[ آیه 23]

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

 وَلَوْ عَلِمَ اللّهُ فِیهِمْ خَیْرًا لَّأسْمَعَهُمْ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّواْ وَّ هُم مُّعْرِضُونَ

 تفسیـــر لفظـــی :

و اگر خدا در آنان خیرى مى‏ یافت قطعا شنوایشان مى‏ ساخت

و اگر آنان را شنوا مى‏ کرد حتما باز به حال اعراض روى بر مى‏ تافتند

 تفسیر ادبی و عرفانی :

آه از قسمتی که در ازل رفته ،

قسمتی نه فــروزه نه کاستــــــه ،

یکی رانــــــــــده و حبلش گسستـــــــه ،

یکی شسته و کردار او شایسته ،

این بایسته و آن نبایسته ،

چه توان کرد ؟ قاضی در ازل خواسته !

آه از فــــــــرداروز که ؛

نابایسته را درخت نومیــــدی به برآید ،

این است رسوائی !

ماتـــــم بیگانگـــــی !

مصیبت جــــدائـــی !

و چه خوش شادی آن روز که ؛

بایستــــه را آفتــــاب دولــت برآید ،

شب جــدائی به سـر آید ،

روز وصـــــــــــل به در آیــــــد ،

او را به فضــــــــل ، بــــــــار دهد ،

و به مِهـــــــــر ، خلعــــــت پوشـــــانَد ،

و بـــه کَـــــــــــــرَم ، دیـــــــــــدار دهـــــــد ،

گاه مُهر پرده بردارد

تا رهی به عیــان نازد !

گاه غیــرت پرده فرو گذارد ،

تا رهی در آرزوی عیــــان زارد !

و گـــــــویــــــــد :

گر زارم ؛ در تو زاریـــدن خوش است ،

ور نـــــازم به فضل تو نــازیـــدن خوش است ،

هر خانه ای که حَـــدّ ِ آن با تــــو است آبادان است ،

هر دلی که با مِهـــر تـــــــــو است شـــــــــادان است ،

آزاد آن نفس که به یــــــــــاد تـــــــو یـــــازان است ،

و شــــــــاد آن دلی که به مِهـــر تــو نــــــــازان است .

مهــر ذات توست یارب دوستان را اعتقــاد

یاد وصف توست یارب غمگنان را غمگسار

نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید ( 759 )                                              

ســوره 8 : انفـــال ( مـدنـی ـ 75 آیه دارد ـ جزء نهم ـ صفحه 177)

  ( قسمــت ششـــم )

خورشیـدِ وجــود

 ( جزء نهــم صفحه 179 آیه 17 ) 

بِســـمِ اللّهِ الـرَّحمــنِ الــرَّحیــم

فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لَکِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَ مَا رَمَیْتَ إِذْ  رَمَیْتَ وَ لَکِنَّ اللّهَ رَمَى

وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاء  حَسَنًا إِنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ

 تفسیـــر لفظـــی :

و شما آنان را نکشتید بلکه خدا آنان را کشت و چون [ریگ به سوى آنان] افکندى   

تو نیفکندى بلکه خــــــــدا افکنـــــد [آرى خدا چنین کرد تا کافران را مغلوب کند]

و  بدین وسیله مؤمنان را به آزمایشى نیکو بیازماید قطعا خدا شنواى داناست

 تفسیر ادبی و عرفانی :

رمی بنـــده ؛ فـــــــــرق است،

و رمی خـــــــــدا ؛ جمــــــــع ،

فرق ، ضعف عبودیت است

و جمـــــــــــع ، صفتِ ربوبیّــــــــت ،

فرق بی جمع به کار نیست ،

و جمــــــــــــع بی فرق راست نیست ،

فـــرقِ محض بی جمع ، عقیده ی قـــدریـــان است ،

و جمـــعِِ محض بی فرق ، دین جبــریـــان است ،

فــرق و جمـــع ، هر دو راه مؤمنـــان است ،

و حــــــــقّ هــــــم آن است ،

قَـــــدَریــــــان آناننـــــد که ؛

خود را اختیــــار و استطاعت نهند ،

 و از خـــود قــــــدم فــرا پیش نهند ،

و جبـــــــریـــــــان آنانند که ؛

در سیاست جبروت دست و پای خود را گم کنند ،

سبب نبینند و خود را اختیـــار ننهند .

این آیت اشارت به حقیقت افراد است و طریق اتحاد،

می فرماید : مرادان و دیگر همه را بگذار ،

گرفتـــــارِ مهــــــــرِ مـــــــا را با غیــر مـــــــا چه کار ؟

ای محمّــــــد ؛

به کــردار خـــود بر ما منّت مَنِــــــه ،

توفیـــــق مــــا ببین و به یاد خود منـــــــاز ،

تلقیــــن مـــــا ببین و از نشـــــان خود بگـریـــــز ،

به یک بارگی ، مهـــــــرِ مـــــــــا بین ،

طریق اتحاد ، یگانگی است و با خود بیگانگی !

از من و ما نشان دادن ، دوگانگی است ،

و دوگانگی دلیــــــــــل بیگانگی است ،

دوگانگی آن جا است که امروز و فردا است ،

موحّــــــــد از امروز و فردا جـــــــــدا است ،

تا موحد سایه ی خورشیــــدِ وجود نیافت از خود وا نَرَست !

و تا از خود وا نَرست ، حـــق را نیـــــافت .

این ما و منی جمله ز عقل است و عقال است

در خلوت مستان نه منی هست و نه مـــــائی

عارفی بزرگــــوار گفتـــــه :

مخلص ، همه از او بیند ،

عـــــارف ، همــــه به او بیند ،

مـوحّــــــد ، همــــــــــه او بینـــــد ،

هر هست که نام برند عاریتی است ،

هستِ حقیقی او است ، دیگر تهمتی است ،

مرید ، مزدور است و مراد مهمــــان !

مـــــــــزد مــــــــــزدور در خورِ کـــــار او است ،

و پذیــــــــرائی از مهمـــــان ، درخــورِ میـــــزبــــــــــان !

مهمـــان ؛ بسته ی کاری است که در سر آن است ،

و دیده ی او در دیــــــده وری عیــــــــــان است ،

و جـــان او در ســـــــر مهــر او تاوان است !

جان او ؛ همه چشـــم ، و سِـــرّ او ؛ همه زبـــــان است ،

آن چشــــم و زبــان در نـــــور عیــان ناتـــــــوان است !

... وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاء حَسَنًا ...

بلاء نیکو توفیقِ شکر است در محنت ،

و تحقیق صبــــر است در مصیبت ،

هرکه را کاری رسد ، و آن کار او را سزد ،

آن کار از وی نکـــــــــو است ،

هرچه از حـــــــق آید و بر بنــــده یخویش رانَد ؛

از نعمت یا محنت ، راحت یا شدّت ، همـــــــه نیکوست ،

که خداونــــــــــد همه او است ،

و کس را بر او چــــون و چـــــــــــــــرا نیست ،

و آن چه به آفریده ی خود کند از وی ستم نیست .