نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید    ( 1102 )                                                                        

ســوره 21 : انبیاء ( مـکّــی ـ 112 آیه دارد ـ جزء  هفـدهـم ـ صفحه 322 )

( قسمــت دهم )

سرچشمه ‏ى حیات

 ( جزء هفدهــم صفحــه 323 آیه 30 )

بسم الله الرحمن الرحیم 

أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَکَانَتَا رَتْقًا

فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍحَیٍّ أَفَلَا یُؤْمِنُونَ

   ترجمــه لفظــی آیــــه شریفـه :

آیا کسانى که کفر ورزیدند ندانستند که آسمانها و زمین هر دو به هم پیوسته بودند

و ما آن دو را از هم جدا ساختیم و هر چیز زنده ‏اى را از آب پدید آوردیم

آیا [باز هم] ایمان نمى ‏آورند

 نگاهی ادبی و عرفانی به آیه شریفه :

این آیت تا آخر اشارت است به کمال قدرت و بیان حکمت او ؛

چون به قدرت نگری ؛ همه ی معدومات رنگِ وجود گیرد ؛

و چون به عزّت نگری همه موجودات رنگِ عدم گیرد ؛

زینهار تا گمان نبری که خداوند هرچه بدانست بگفت ؛

و هرچه توانست بکرد ! و هرچه داشت بداد !

نه ؛ موجودات و مخلوقات ؛

نمودِ کاری است از قدرتِ او !

وحی ها ، الهام ها ، پیغام ها ،

همه ذرّه ای است از علم او ؛

چنان که حکمی چند از علمِ خود به خلق فرستاد و علم به تَه نرسید !

همچنین کلوخی چند بهم باز نهاد و قدرت او به پایان نرسید !

اگر هزاران آسمان و عرش و کرسی و زمین و کرات دیگر بیافرید و بیافریند ؛

هنوز ذرّه ای از قدرت او پیدا نکرده و کاسته نشده ؛

آن قدرت ؛ کم شدنی و کاستنی نیست ،

قدرت خلق است که متناهی و پایان پذیر است ؛

وگرنه قدرت حق تعالی ؛ متعالی و نامتناهی و پایان ناپذیر است .

بزرگان دین گفته اند :

آن چه در عقل ، محال است ؛

خداوند بر آن قادر بر کمال است .

او در قدرت ، بی احتیال ،

در قیمومیت ؛ بی گشتنِ حال ،

و در صفات ؛ جاویدِ متعال است .

تفسیر آیه شریفه از منظر تفسیر نمونه :

در این که منظور از (( رتق )) و (( فتق )) (پیوستگى و جدائى ) که در اینجا در مورد آسمانها و زمین گفته شده است چیست ؟

مفسران سخنان بسیار گفته اند که از میان آنها سه تفسیر ، نزدیک تر به نظر مى رسد و چنانکه خواهیم گفت هر سه تفسیر ممکن است در مفهوم آیه جمع باشد.

1 ـ ‌به هم پیوستگى آسمان و زمین اشاره به آغاز خلقت است که طبق نظرات دانشمندان ، مجموعه این جهان به صورت توده واحد عظیمى از بخار سوزان بود که بر اثر انفجارات درونى و حرکت ،تدریجا تجزیه شد و کواکب و ستاره ها از جمله منظومه شمسى و کره زمین به وجود آمد و باز هم جهان در حال گسترش است .
2 ـ  منظور از پیوستگى ،یکنواخت بودن مواد جهان است به طورى که همه در هم فرو رفته بود و به صورت ماده واحدى خود نمائى مى کرد، اما با گذشت زمان ، مواد از هم جدا شدند، و ترکیبات جدیدى پیدا کردند، و انواع مختلف گیاهان و حیوانات و موجودات دیگر ، در آسمان و زمین ظاهر شدند، موجوداتى که هر یک نظام مخصوص و آثار و خواص ویژه اى دارد، و هر کدام نشانه اى است از عظمت پروردگار و علم و قدرت بى پایانش.

3 ـ  منظور از به هم پیوستگى آسمان این است که در آغاز بارانى نمى بارید و به هم پیوستگى زمین این است که در آن زمان گیاهى نمى روئید، اماخدا این هر دو را گشود، از آسمان باران نازل کرد و از زمین انواع گیاهان را رویانید. روایات متعددى از طرق اهل بیت (علیهم السلام ) به معنى اخیر اشاره مى کند، و بعضى از آنها اشاره اى به تفسیر اول دارد. بدون شک ، تفسیر اخیر چیزى است که با چشم قابل رؤ یت است که چگونه از آسمان باران نازل مى شود، و زمینها شکافته مى شوند و گیاهان مى رویند، و با جمله ((او لم یر الذین کفروا)) (آیا کسانى که کافر شدند ندیدند…) کاملا سازگار است ، و با جمله )) و جعلنا من الماء کل شى ء حى )) نیز هماهنگى کامل دارد.

ولى تفسیر اول و دوم نیز با معنى وسیع این جمله ها، مخالف نیست ، چرا که رؤ یت گاهى به معنى علم مى آید، درست است که این علم و آگاهى براى همه نیست تنها دانشمندانند که مى توانند در باره گذشته زمین و آسمان و به هم پیوستگى آنها و سپس جدائیشان آگاهی هائى پیدا کنند، ولى می دانیم قرآن کتاب یک قرن و یک عصر نیست ، بلکه راهنما و راهگشاى انسانها در تمامى قرون و اعصار است . به همین دلیل آنچنان محتواى عمیقى دارد که براى هر گروه و هر عصر ،  قابل استفاده است ، روى این حساب ما معتقدیم ، هیچ مانعى ندارد که آیه فوق داراى هر سه تفسیر باشد که هر کدام در جاى خود ، صحیح و کامل است ، و بارها گفته ایم استعمال لفظ در بیش از یک معنى نه تنها ایراد ندارد بلکه گاهى دلیل کمال فصاحت است ، و اینکه در روایات مى خوانیم : ((قرآن داراى بطون مختلفى است )) نیز ممکن است اشاره به همین معنى باشد.

پیام های آیه شریفه از منظر تفسیر نور :

1 ـ مشاهده‏ ى طبیعت با هدف ، کلید کسب ایمان است. « اولم یر ... افلا یؤمنون » 

2 ـ‌ جهان طبیعت دوران‏هاى مختلفى داشته است. « کانتا رتقا ففتقناهما »

3 ـ  در جمود و بسته بودن ، خیرى نیست ، باز شدن سرچشمه ‏ى حیات است. « رتقا ففتقناهما » 

4 ـ  سرچشمه ‏ى همه موجودات زنده ، از آب است. « و جعلنا من الماء کل شى‏ء حى »